اوروک
اوروک (Uruk)
از کهن‌ترین دولت‌ـ شهرهای سومری. نام آن در تورات اِرِخ یا اِرِک ضبط شده است. ویرانه‌های اوروک با نام تَلِ وارکا در کنار رود فرات، در ۶۵کیلومتری شمال غرب اور، در جنوب کشور عراق قراردارد. قدمت شهر اوروک به حدود ۳۵۰۰پ‌م می‌رسد و دورۀ فرهنگی اوروک یا دوران آغاز نگارش و کتابت در خاورمیانه با کاوش‌های اوروک شناخته و معرفی شد. باستان‌شناسان آلمانی کاوش‌های اوروک را از ۱۹۲۸ آغاز کردند. در دورۀ فرهنگی اوروک، وسعت شهر به ۲۰۰ جریب می‌رسید. همزمان با شهر کیش، سلسلۀ اول در شهر اوروک تأسیس شد که از حدود ۲۷۵۰پ‌م قدرت را در دست داشت. از فهرست شاهان سلسلۀ اول شهر اوروک اطلاعات دقیقی در دست نیست؛ تنها می‌دانیم که مَس کی اَگ گَ شَر اولین شاه آن سلسله بود و سپس گیلگَمِش در حدود ۲۷۰۰پ‌م به‌قدرت رسید. گیلگمش پادشاه نیمه تاریخی‌ـ نیمه افسانه‌ای اوروک است که نامش در ادبیات سومری جاویدان شد. گیلگمش با اَگ‌گَ، شاه سلسلۀ کیش، جنگید و استقلال اوروک را نگه داشت. اوروک از شهرهای مقدس سومر و شهرآنو خدای خدایان و خدای آسمان بود. افزون بر معبد بزرگ آنو، معبد اینانا خدای عشق و جنگ (عِشتَر در فرهنگ اَکَد) و زیگورات اِاَننَ (خانۀ بهشت) در اوروک قرار داشتند. همچنین اورنَمو، شاه قدرتمند سلسلۀ سوم اور (۲۱۱۲ـ۲۰۹۵پ‌م)، زیگوراتی مشابه زیگورات اور برای خدای اینانا در اوروک ساخت. اِنمِرکار از شاهان معروف اوروک بود که برای ساخت معابد اوروک سفیرانی به سرزمین افسانه‌ای آراتا در شرق فلات ایران فرستاد. ساختار شهر عبارت بود از زیگورات‌ها، معابد خدایان، بازار، بخش مسکونی شهر، ارک شهر، کاخ‌های سلاطین و حصار شهر. خیابان اصلی شهر از دروازۀ اصلی شهر آغاز شده و پس از گذر از بازار به میدان شهر و زیگورات و محوطۀ مقدس می‌رسید. سارگون اکدی در حدود ۲۳۳۴پ‌م اوروک را ضمیمۀ پادشاهی اَکَد کرد. سلسلۀ سوم اور، که در حدود ۲۱۱۲پ‌م تأسیس شد، توانست قدرت پادشاهی اکد را درهم کوبد و عیلام را خراج‌گزار کند و اوروک را به قلمرو سومر بازگرداند. اوروک تا فروپاشی امپراتوری کلده به‌حیات خود ادامه داد و برای بار دوم به مدتی کوتاه در دوران اشکانیان تجدید حیات یافت و معابد خدایان بین‌النّهرینی باردیگر در آن‌جا برپاشد.