بانک استقراضی روس
بانک استقراضیِ روس
بانکی که در ۱۳۰۸ق، برای رقابت با بانک شاهنشاهی ایران، با عنوان انجمن استقراض ایران، از ناصرالدین‌شاه قاجار امتیاز تأسیس گرفت. صاحب‌امتیاز آن فردی روسی، مدت امتیاز ۷۵ سال و موضوع امتیازْ پرداخت وام به اشخاص در برابر رهن اموال منقول و حق برگزاری حراج‌های عمومی بود. اندکی بعد نام مؤسسه به بانک استقراضی رهنی یا بانک استقراضی روس تغییر یافت و رهن اموال غیرمنقول نیز در برنامۀ کار آن قرار گرفت. بانک استقراضی از پرداخت مالیات معاف بود و سالانه مبلغی اندک از درآمد حراج‌ها را به دولت ایران می‌پرداخت. شعبه‌هایی نیز در جلفا، انزلی، رشت، بابل، قزوین، ارومیه، تبریز، اصفهان، همدان، کرمانشاه، مشهد، سبزوار، قوچان، و زابل دایر کرده بود. پس از چند سال، چون سودآوری نداشت، وزارت دارایی روسیه سهام آن را خریداری و مرکز آن را به سن‌پترزبورگ منتقل کرد. سپس برای ادارۀ بانک و شعبه‌های آن زیر نظر یک مدیرکل، سازمانی به نام وزارت بانک در ایران تشکیل داد. بانک استقراضی تبدیل به سازمانی سیاسی شد که متابعت از سیاست‌های سلطه‌جویانه و استعماری دولت روسیه بر انگیزه‌های منفعت‌طلبانه و تجارتی و اقتصادی آن رجحان داشت. مهم‌ترین فعالیت‌های این مؤسسه اعطای وام‌های هنگفت با تسهیلات گوناگون به بازرگانان و رجال معروف و توسل به مقررات کاپیتولاسیون و ایجاد موجبات مداخلات خشونت‌بار و گستردۀ مأموران سیاسی روسیه در امور داخلی ایران به‌هنگام استرداد وام‌ها بود. این عملیات املاک و مستغلات بسیاری را در سراسر ایران، به‌ویژه ایالت‌های شمالی، به زیر پوشش بانک استقراضی روس درآورد. واسطه‌گری در استقراض‌های سنگین و مکرر ایران از روسیه، اقتدار و نفوذ بانک را تا جایی افزایش داد که دولت روسیه در ازای وثیقۀ وام خود، ایران را وادار کرد درآمد‌های گمرکات شمال را به بانک واگذار کند. بانک استقراضی در طول فعالیت خود در ایران، سهم عمده‌ای در نفوذ اقتصادی و سیاسی روسیه در ایران داشت و همچون ابزاری برای تقویت منافع و سلطه‌گری سیاسی و اقتصادی روسیه در ایران عمل می‌کرد. پس از جنگ جهانی اول، با انعقاد قرارداد همکاری و دوستی شوروی با ایران در بهمن ۱۲۹۹ ش (۱۹۲۱م)، قرض‌های ایران به روسیه بخشوده و بانک استقراضی روس به دولت ایران واگذار شد.