بوستان
بوستان
(یا: سعدی‌نامه) مثنوی اخلاقی، عرفانی و آموزشی به فارسی، سرودۀ سعدی شیرازی. سعدی این اثر را، در ۶۵۵ق، به نام ابوبکر بن سعد بن زنگی، در بحر متقارب و در یک دیباچه و ده باب سرود: باب اول در عدل و تدبیر و رأی، باب دوم در احسان، باب سوم در عشق و مستی و شور، باب چهارم در تواضع، باب پنجم در رضا، باب ششم در قناعت، باب هفتم در عالم تربیت، باب هشتم در شکر بر عافیت، باب نهم در توبه و راه صواب و باب دهم در مناجات و ختم کتاب. در نسخه‌های کهن به سعدی‌نامه آوازه دارد و بعدها گویا به خاطر سجع با گلستان شیخ بوستانش نام نهاده‌اند. این اثر در زمان تألیف بارها رونویسی شد و کتاب درسی بود و حتی، به نقل از تاریخ فرشته، در ۷۵۰ق در دکن به اطفال آموزانده می‌شد. بوستان از جنبۀ ساختاری بیانگر آرزوهای شاعر در قالب کلام و شعر است. در این اثر از دنیای واقعی، که آکنده از بدی و تاریکی است، کمتر سخن رفته است و بیشتر «جهان مطلوب سعدی» در آن منعکس است. سعدی می‌کوشد که هرچه را زشتی و بدی است از عرصۀ این جهان بزداید و در حقیقت اکثر حکایات آن آفریدۀ خیال شاعر است. سعدی در بوستان به تمام مثنوی‌های پیش از خود نظر داشته و نوآوری‌های آن‌ها را تلفیق کرده و حتی به آورد فردوسی رفته است. بوستان از نظر جوهر شعری به‌رغم کاستی‌هایی، که خود سعدی به آن‌ها واقف بوده است، مقامی ممتاز دارد و یکی از مثنوی‌های برتر زبان فارسی به‌شمار می‌رود. بوستان در ۱۲۲۴ق در کلکته به چاپ رسید. این اثر در شبه‌قاره و آناتولی و بالکان بارها ترجمه، تلخیص و شرح شده است. در ۷۵۵ق مسعود بن عثمان خلاصه‌ای از آن را به نام فرهنگ‌نامۀ سعدی به ترکی ترجمه کرد (استانبول، ۱۹۴۲). سودی بوسنوی آن را شرح کرد (استانبول. ۱۲۸۸ق). حکمت ایل آیدین آن را به ترکی برگرداند (استانبول، ۱۹۵۰). بوستان توسط باربیه دو منار به فرانسوی (پاریس، ۱۸۸۰) و به‌دست اچ ویلبرفورس کلارک به انگلیسی (لندن، ۱۸۷۹) ترجمه شده است؛ ژ. هورن این اثر را به هلندی برگرداند (آمستردام، ۱۶۸۸). نخستین تصحیح انتقادی آن به کوشش محمدعلی فروغی و با همکاری حبیب یغمایی انجام گرفت (۱۳۱۶ش). محمد خزائلی و محمدعلی ناصح بر آن شرح نوشتند. تاکنون بهترین تصحیح بوستان از آن غلامحسین یوسفی است که این اثر را با توجه به دَه نسخۀ خطی و نسخ چاپی ایرانی و خارجی آن تصحیح کرد و با حواشی مفید و عالمانه‌ای به‌چاپ رساند (۱۳۵۹ش).