تمبوکتو
| تمبوکتو | |
|---|---|
| کشور | مالی |
| نام فارسی | تُمْبوکْتو |
| نام لاتین | Timbuktu |
| جمعیت | ۲۰,۵۰۰ نفر |
| موقعیت | شمال خم بزرگ رود نیجر |
| تولیدات و صنایع مهم | نمک، پارچه‌های نخی، کالاهای چرمی، ظروف سفالی |
تُمْبوکْتو (Timbuktu)
شهری در مرکز کشور مالی[۱]، بر لبۀ جنوبی صحرا و شمال خم بزرگ رود نیجر[۲]. ۲۰,۵۰۰ نفر جمعیت دارد (۱۹۹۶). مرکز تجارت نمک و سایر کالاهای اساسی است. در این شهر همچنین پارچه‌های نخی، کالاهای چرمی، و ظروف سفالی نیز تولید می‌شود. شهر مزبور از اواخر قرن ۵ق/۱۱م مرکز تجارت و مقصد کاروان‌های تجاری و از کانون‌های فرهنگ اسلامی شـد. در قرن ۸ق/۱۴م، بخشی از امپراتوری مالی بود و مسجد بزرگ سنکره به مرکز بزرگ تعلیمات اسلامی تبدیل شد. تعالیم اسلامی از این مرکز به اقصی نقاط غربی صحرای افریقا و سودان غربی راه یافت. تمبوکتو در قرن ۹ق/۱۵م مدتی به دست بربرهای طوارق[۳] افتاد. سونی علی، پادشاه سونگای (سُنغای) در ۸۷۳ق/۱۴۶۸م شهر تمبوکتو را از تصرف طوارق خارج کرد و از آن پس این شهر به‌صورت یکی از مراکز اصلی دولت سونگای درآمد. محمد توره، عامل دولت سونی در تمبوکتو، در آخرین سال‌های همان قرن و یا نخستین سال‌های قرن ۱۰ق/۱۶م، دولت اساکی را به‌وجود آورد. مرکز این دولت شهر تمبوکتو بود. لئوی افریقایی که در سال‌های سلطنت او از این شهر دیدار کرده بود در سفرنامۀ خود از محاسن شهر سخن گفته است. این شهر تا آغاز قرن ۱۱ق/۱۷م که به تصرف قوای احمد منصور ذهبی شاه، از سلسلۀ شریفان سعدیه درآمد، کانون فرهنگ و مدنیت اسلامی در مرکز و غرب صحرای بزرگ افریقا باقی ماند. در ۹۹۹ـ۱۰۰۰ق/۱۵۹۱ـ۱۵۹۲م، جودرپاشا، سردار مراکشی، به امید تصرف ثروت‌های افسانه‌ای، تمبوکتو را تصرف کرد و جانشینش، محمودپاشا، دَه‌ها نفر از بزرگان سیاسی و علمی شهر را ازجمله احمدبابا (۹۶۳ـ۱۰۳۶ق/۱۵۵۶ـ۱۶۲۷م) دانشمند معروف تمبوکتو، به تبعید فرستاد. دوران حکومت مراکشی‌ها سقوط شهر و زوال اعتبار علمی و اداری و تجاری آن را به‌همراه داشت. تمبوکتو در ۱۲۸۰ق/۱۸۶۳م به تصرف قوای الحاج عمر، رهبر جهاد بزرگ مسلمانان مالی درآمد و در ۱۳۱۱ق/۱۸۹۳م ارتش فرانسه آن را اشغال کرد. در ۱۹۶۰ با اعلام استقلال مالی، جزئی از جمهوری مالی شد. تمبوکتو مدفن ابواسحاق ساحلی، شاعر و معمار اندلسی است.