جانور
جانور (animal)
هر عضو از سلسله جانوران و یکی از گروه‌های اصلی موجودات زنده. به علم مطالعه و بررسی آن جانورشناسی می‌گویند. جانوران همه پریاخته‌ای[۱] و دگرخوار یا هتروتروف[۲]اند. انرژی خود را از موادی آلی به‌دست می‌آورند که سایر موجودات تولید کرده‌اند. یاخته‌های یوکاریوت[۳] دارند و بر‌خلاف گیاهان که دیوارۀ یاخته‌ای ضخیم دارند، یاخته با یک غشای یاخته‌ای نازک احاطه شده است. اغلب جانوران حداقل در قسمتی از چرخۀ زندگی‌شان قادر به حرکت[۴]اند. در گذشته، متداول بود که پیش‌زیان[۵] تک‌یاخته[۶] را جزو جانوران قرار می‌دادند، اما امروزه آن‌ها را به‌همراه گیاهان تک‌یاخته‌ای جزو آغازیان[۷] طبقه‌بندی می‌کنند. بنابراین، همۀ جانوران پریاخته‌اند. سن قدیمی‌ترین جانوران خشکی شناسایی شده به ۴۴۰ میلیون سال قبل برمی‌گردد. بقایای قدیمی‌ترین جانوران در ماسه‌سنگی نزدیک لادلو[۸]، واقع در شراپشر[۹] بریتانیا، یافت شد (۱۹۹۰) و شامل قطعات دو صدپا[۱۰] به‌طول چند سانتی‌متر و یک عنکبوت ابتدایی با طولی حدود یک میلی‌متر بود.
تغذیه. جانوران را می‌توان ازنظر تغذیه[۱۱] به سه نوع تقسیم کرد. گیاه‌خواران[۱۲] که گیاه و محصولات گیاهی می‌خورند، گوشت‌خواران[۱۳] که جانوران دیگر را می‌خورند، و همه‌چیز خواران[۱۴] که هر دو نوع را می‌خورند. از آن‌جایی که تعداد کمی از جانوران قادر به هضم سلولزند، در لولۀ گوارش جانوران گیاه‌خوار باکتری و پیش‌زیان هم‌زیستی برای هضم سلولز وجود دارد و جانور دارای مکانیسم خُردکردن، نظیر دندان‌های پهن و بزرگی است که پروتوپلاسم گیاه را از یاخته‌های دارای دیواره سلولزی جدا می‌کند. گوشت‌خواران با اندام‌های حسی پیشرفته، عکسالعملهای سریع، و سلاح‌هایی نظیر دندان‌های نیش تیز، و چنگال برای شکار و گوشت‌خواری سازگاری یافته‌اند. همه‌چیزخواران هرچه بیابند، و اغلب باقی‌ماندۀ شکار گوشت‌خواران، را می‌خورند. به‌سبب تنوع غذایی، تنوع دندان و لولۀ گوارش این نوع بیشتر از گیاه‌خواران و گوشت‌خواران است. بسیاری از جانوران برای زندگی انگلی سازش یافته‌اند، روی جانوران یا گیاهان دیگر زندگی می‌کنند، و صرفاً با جذب مایعات از میزبانشان زندگی می‌کنند. برخی از جانوران غذا را مستقیماً با یاخته‌های بدنشان جذب می‌کنند و بعضی دیگر دستگاه گوارشی دارند که غذا را در بافت‌های بدن آمادۀ جذب می‌کند.
حرکت. مکانیسم‌هایی که موجودات زنده با آن‌ها حرکت می‌کنند، از پروتوپلاسم روان آمیب تا حرکات پیچیدۀ عضله و استخوان بال پرندۀ در حال پرواز، متفاوت است. حرکت کرم‌وار، خزیدن، شنا، و جریان داخلی مایعات اغلب با کمک اندامک‌های یاخته‌ای کوچکی (مژه[۱۵]) صورت می‌گیرد که ضربانی با الگوی منظم دارند. اغلب جانوران بافت‌های انقباض‌پذیری دارند که حرکت را تسهیل می‌کند. افزایش پیچیدگی در دستگاه عضلانی جانوران عالی و اسکلت سخت آن‌ها قابلیت انعطاف در حرکت را افزایش می‌دهد.
گردش مواد. عضلات برای انقباض به انرژی نیاز دارند و انرژی با شکست قند حاصل از هضم غذا، معمولاً بر اثر ترکیب قند با اکسیژن، به‌دست می‌آید (← تنفس). در جانوران پست (ساده)، قند و اکسیژن از طریق انتشار در بدن به بافت‌های منقبض‌شونده می‌روند. در جانوران عالی، این مواد با دستگاه گردش[۱۶] خون و به‌وسیلۀ عمل تلمبه‌ای قلب به عضلات منتقل می‌شوند. در حشرات، اکسیژن از طریق لوله‌های ظریف پر از هوایی با نام تِراشه (نای)[۱۷] منتقل می‌شود.
دفع. دستگاه گردش خون[۱۸] مواد زاید را نیز از یاخته‌ها دور می‌کند. این مواد در کلیۀ جانوران عالی از خون جدا می‌شوند و با غذای هضم‌نشده دفع[۱۹] می‌شوند. دستگاه‌های دفعی[۲۰] جانوران آبزی نیز مسئول حفظ تعادل مناسب مایعات در این جانوران است. این امر مخصوصاً در موجودات آب‌های شیرین که با خاصیت اسمزی تمایل به جذب آب دارند، اهمیت دارد.
دستگاه عصبی. حرکت و رفتار جانوران را دستگاه عصبی[۲۱] کنترل می‌کند. تکانه‌ها از مراکز کنترل، که اغلب به‌شکل مغز متمرکز شده‌اند، به ماهیچه‌ها و غدد گوناگون می‌روند. همچنان‌‌که جانوران تکامل یافته‌اند، مغزشان پیچیده‌تر و کنترل عصبی آن‌ها کامل‌تر شده است. رفتار[۲۲] عکسالعملهای ساده تا رفتارهای پیچیدۀ عالی، مثل یادگیری و رفتار هوشمندانه در نخستیان عالی، را دربرمی‌گیرد. در بسیاری از جانوران، الگوی رفتاری خاص بخش اصلی رفتار جفت‌یابی[۲۳] را تشکیل می‌دهد.
رنگ و استتار. اغلب جانوران رنگی‌اند. غالباً رنگ حالتی دفاعی دارد و جانور را استتار[۲۴] می‌کند یا آن را به‌شکل جانور دیگری که احتمالاً بدمزه یا سمی است درمی‌آورد. رنگ ممکن است برای ترساندن دشمنان یا رقبا باشد و نقش مهمی در تشخیص جفت دارد. برخی جانوران، نظیر آفتاب‌پرست، می‌توانند رنگشان را برای هم‌رنگ‌شدن با محیط، به‌کمک تغییر اندازۀ لکه‌های رنگی متفاوت در پوست تغییر دهند.
- ↑ multi-cellular
- ↑ heterotrophs
- ↑ eukaryotic
- ↑ omnivores
- ↑ protozoa
- ↑ single-cell
- ↑ protists
- ↑ Ludlow
- ↑ Shropshire
- ↑ Centipedes
- ↑ Feeding type
- ↑ herbivores
- ↑ carnivores
- ↑ movement
- ↑ cilia
- ↑ circulation
- ↑ trachea
- ↑ circulatory system
- ↑ Excretion
- ↑ excretory system
- ↑ Nervous system
- ↑ behaviour
- ↑ courtship
- ↑ camouflage