جایزه ادبی جلال آل احمد

از مهم‌ترین جوایز ادبی دولتی ایران. این جایزه از لحاظ ارزش مادی و ریالی، در کنار جایزه‌ی کتاب سال، بزرگ‌ترین جایزه‌ی ایران به حساب می‌آید. آیین‌نامه‌ی این مسابقه در سال 1385 به تصویب شورای انقلاب فرهنگی رسید و نخستین دوره‌اش در سال 1387 برگزار شد. در آیین‌نامه‌ی جایزه آمده "هدف از اهدای جایزه ملی جلال آل‌احمد «ارتقای زبان و ادبیات ملی ـ دینی» از رهگذر بزرگداشت پدیدآورندگان آثار ادبی برجسته، بدیع و پیشرو است." در این مسابقه آثار مکتوب، شامل کتاب‌هایی که در سال قبل از برگزاری مسابقه برای اولین بار منتشر شده‌اند، در چهار موضوع 1.داستان بلند و داستان کوتاه 2.نقد ادبی 3.کتب مستندنگاری و 4.تاریخ‌نگاری مورد بررسی و داوری قرار می‌گیرند.

سازوکار داوری و برگزاری مسابقه: آثاری که به دنبال اعلام فراخوان عمومی به دبیرخانه‌ی این مسابقه ارسال می‌شوند در ابتدا توسط هیات علمی بنیاد جایزه ادبی جلال آل احمد انتخاب و در چهارموضوع ذکر شده دسته‌بندی می‌شوند. در مرحله‌ی بعد آثار منتخب توسط یک هیات داوران سه نفره (در هرگروه) که توسط هیات علمی انتخاب شده‌اند داوری شده و آثاری که بیش از نیمی از آرا را به خود اختصاص داده‌اند به مرحله‌ی بعد راه پیدا می‌کنند. در مرحله‌ی سوم ۵ اثر (در هر بخش) به عنوان نامزد برنده‌ی جایزه‌ انتخاب و توسط رسانه‌های جمعی معرفی می‌شوند. نهایتا هیأت انتخاب نهایی در هربخش (متشکل از هیأت داوران آن بخش، دبیر علمی جایزه یا نماینده‌ی وی، و یک نفر از اعضای هیأت علمی به انتخاب همین هیات) اثر برگزیده و احیانا شایسته‌ی تقدیر را تعیین و به دبیرخانه معرفی می‌کنند تا در مراسم اهدای جوایز اعلام شوند. جایزه‌ی این مسابقه که مقرر بوده در سالروز تولد جلال_آل_احمد اهدا شود در ابتدا 110 سکه برای برندگان و بعدتر 100میلیون تومان برای نفرات برنده و 30 میلیون تومان برای صاحبان آثار شایسته‌ی تقدیر پرداخت شده است.

ساختار اجرایی جایزه شامل ۹ نفر هیات علمی منتخب وزارت ارشاد و هیات امناء موسسه (متشکل از نویسندگان و صاحب نظران حوزه‌های رمان، داستان کوتاه، نقد ادبی، تاریخ و مستندنگاری)، ۳ نفر هیات داوری در هرگروه (منتخب هیات علمی) و دبیرخانه (شامل دو دبیر علمی و دبیر اجرایی) می‌شود. نهاد اجرایی این مسابقه تا دوره‌ی ششم (1392) "خانه کتاب ایران" و از دوره‌ی بعد "بنیاد شعر و ادبیات داستانی ایرانیان" بوده. نیز ← جایزه_های_ادبی

برگزیدگان دوره‌ی اول (1387): داستان (اژدهاکشان: یوسف_علیخانی- قاعده بازی: فیروز زنوزی جلالی/ هردو شایسته‌ی تقدیر)؛ تاریخ و مستندنگاری (سازمان_مجاهدین_خلق: موسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی/ شایسته‌ی تقدیر)؛ نقد ادبی (آئین آیینه: حسینعلی قبادی- از اسطوره تا حماسه: سجاد آیدینلو/ هردو شایسته‌ی تقدیر)- در این دوره هیچ کتابی به عنوان برنده معرفی نشد.

برگزیدگان دوره‌ی دوم (1388): تاریخ‌ و مستند‌نگاری (دا: سیده زهرا حسینی/سیده اعظم حسینی)؛ نقد ادبی (زبان عرفان: علیرضا فولادی- تماشاخانه اساطیر: نغمه ثمینی).

برگزیدگان دوره‌ی سوم (1389): داستان (نامیرا: صادق کرمیار- تالار پذیرایی پایتخت: محمدعلی گودینی/ هردو شایسته‌ی تقدیر)؛ نقد ادبی (از معنا تا صورت: مهدی محبّتی- تاریخ ادبی ایران و قلمرو زبان فارسی: مهدی زرقانی/ هردو شایسته‌ی تقدیر). در این دوره هیچ کتابی به عنوان برنده معرفی نشد.

برگزیدگان دوره‌ی چهارم (1390): داستان (جاده جنگ: منصور انوری)؛ نقد ادبی (از اشارت‌های دریا: حمیدرضا توکلی)؛ تاریخ‌ (نبرد سمیرم: کاوه بیات- فرهنگ و تمدن ایرانی اسلامی دکن در دوره بهمنیان: محسن معصومی- علل و عوامل جابجایی کانون‌های تجاری در خلیج فارس: محمدباقر وثوقی)؛ مستند‌نگاری (تا خمینی‌شهر: موسسه ایمان جهادی/ شایسته‌ی تقدیر).

برگزیدگان دوره‌ی پنجم (1391): داستان (حافظ هفت: اکبر صحرایی/ شایسته‌ی تقدیر)؛ مستند‌نگاری (نورالدین پسر ایران: معصومه سپهری- شرح اسم: هدایت‌الله بهبودی/ هردو شایسته‌ی تقدیر)؛ نقد ادبی (مولوی و اسرار خاموشی: علی محمدی آسیابادی- عقل سرخ: تقی پورنامداریان/ هردو شایسته‌ی تقدیر). در این دوره هیچ کتابی به عنوان برنده معرفی نشد.

برگزیدگان دوره‌ی ششم (1392): مستند‌نگاری (نبرد طریق‌القدس: امیر رزاق‌زاده/ شایسته‌ی تقدیر)؛ نقد ادبی (سبک‌شناسی: محمود فتوحی/ شایسته‌ی تقدیر)؛ تاریخ‌نگاری (اجتماعیون عامیون: سهراب یزدانی- انتفاضه شعبانیه: ضیاءالدین تبرائیان/ هردو شایسته‌ی تقدیر). در این دوره هیچ کتابی به عنوان برنده معرفی نشد.

برگزیدگان دوره‌ی هفتم (1393): رمان (ملکان عذاب: ابوتراب_خسروی- آه با شین: محمدکاظم مزینانی)؛ مستند‌نگاری (سفر‌ برگذشتنی: محمدرضا‌ توکلی صابری- زندان الرشید: محمدمهدی بهداروند)؛ نقد ادبی (گشودن رمان: حسین پاینده)؛ داستان کوتاه (رازهای سانتی متری: مردعلی مرادی/ شایسته‌ی تقدیر).

برگزیدگان دوره‌ی هشتم (1394): رمان (پاییز فصل آخر سال است: نسیم مرعشی- دختر لوتی: شهریار عباسی)؛ مستند‌نگاری (آب هرگز نمی‌میرد: حمید حسام)؛ داستان کوتاه (نگهبان تاریکی: مجید قیصری- آیا بچه‌های خزانه رستگار می‌شوند؟: مهدی اسدزاده/ هردو شایسته‌ی تقدیر)؛ نقد ادبی (کلک خیال‌انگیز: ابوالفضل حری- روایت‌شناسی کاربردی: علی عباسی/ هردو شایسته‌ی تقدیر)؛ مستند‌نگاری (تو در قاهره خواهی مُرد: حمیدرضا صدر/ شایسته‌ی تقدیر).

برگزیدگان دوره‌ی نهم (1395): رمان (لم‌یزرع: محمدرضا_بایرامی)؛ داستان کوتاه (روباه شنی: محمد کشاورز- بازار خوبان: آرش صادق‌بیگی)؛ مستند‌نگاری (پیغام ماهی‌ها: گلعلی بابایی- “ر”: مریم برادران/ هردو شایسته‌ی تقدیر).

برگزیدگان دوره‌ی دهم (1396): رمان (این خیابان سرعت‌گیر ندارد: مریم جهانی- بی‌کتابی: محمدرضا شرفی خبوشان)؛ داستان کوتاه (اسم شوهر من تهران است: زهره شعبانی/ شایسته‌ی تقدیر)؛ مستندنگاری (آنک پاریس: میرجلال‌الدین کزازی- سفر دیدار: محمدرضا توکلی صابری/ هردو شایسته‌ی تقدیر)؛ نقد ادبی (بلاقطع از آتن تا مدینه: داود عمارتی مقدم- درآمدی بر تحلیل انتقادی گفتمان روایی: حسین صافی/ هردو شایسته‌ی تقدیر). در این دوره، در بخش ویژه‌ای با عنوان "یک دهه ادبیات اقتصادی و پیامدهای اجتماعی کار" از محمد علی گودینی، رضا یادگاری، مهشید صناعی‌فر، بهراد مهرجو، متین غفاریان، حمیدرضا منایی، میکائیل عظیمی، محمدرضا پاپلی و رضا امیرخانی تقدیر به عمل آمد.

برگزیدگان دوره‌ی یازدهم (1397): نقد ادبی (بلاغت ساختارهای نحوی در تاریخ بیهقی: لیلا سیدقاسم/ شایسته‌ی تقدیر)؛ داستان کوتاه (زخم شیر: صمد طاهری/ شایسته‌ی تقدیر)؛ مستندنگاری (الف لام خمینی: هدایت‌الله بهبودی- رکاب‌زنان در پی شمس: حسن کرمی قراملکی)؛ رمان (رهش: رضا امیرخانی).

منابع: