حسن بصری (مدینه ۲۱ـ۱۱۰ق)
حسن بَصْری (مدینه ۲۱ـ۱۱۰ق)
از تابعین و زاهدان و فقهای عهد اموی و از اولین مشایخ صوفیه. برخی نام پدرش را فیروز و اصل او را از نیشابور می‌دانند که بعدها به میسان رفته و از اسیران این ناحیه بوده است. حسن تا ۱۴سالگی در مدینه زیست و در ۱۶سالگی در بصره بود. هنگامی که جنگ جمل درگرفت، از شرکت در آن نبرد خودداری کرد. سه سال کاتب اَنَس بن مالک صحابی بوده و از او علم آموخته‌است. حسن به خدمت ۷۰ تن از اصحاب بدر رسیده است. زهد و تقوا و شجاعت اخلاقی او زبانزد بود. با خلافت یزید بن معاویه آشکارا مخالفت کرد. به حضرت علی (ع) ارادت می‌ورزید و اولین کسی است که راه تصوف در‌پیش گرفته است؛ بسیاری از مورخان او را در پیدایش معتزله مؤثر می‌دانند. به حسن بصری القابی چون امام یگانه و زین‌الاسلام نیز داده‌اند. از آثارش: تفسیر قرآن کریم؛رسالۀ قدریه که نامۀ مفصلی به عبدالملک مروان است؛ رسالة الی عبدالرحیم بن انس فی الترغیب لمجاورة المکةالمکرمة؛ رسالة فی فضل مکه؛ الاخلاص؛کتابٌ الی عمر بن عبدالعزیز.