نواب، حسینقلی خان (شیراز ۱۲۴۶ـ۱۳۲۴ش)
نَوّاب، حسینقلی‌‌خان (شیراز ۱۲۴۶ـ۱۳۲۴ش)
وزیر و دولتمرد ایرانی در دورۀ پهلوی و قاجار. فرزند محمدعلی‌خان وکیل‌الدوله بود و چندی شاگردی شیخ محمدباقر بَواناتی شیدانی، روحانی‌نمای وابسته به انگلیس، کرد. وی تحصیلات خود را در هند و لندن و پاریس به‌‌پایان برد و در ۱۲۶۲ش به تهران آمد و در مشاغل وابسته به دستگاه انگلیسی‌ها خدمت کرد. مدتی مدیر ایرانی بانک شرقی انگلیس بود و به‌‌سبب تأثیر جدی وی در انعقاد قرارداد رژی، در ۱۲۷۰ش به استخدام ادارۀ انحصار دخانیات (رژی) درآمد. بعد از لغو قرارداد، تا اوایل سلطنت مظفرالدین‌شاه نایب و مترجم اول سفارت ایران در لندن بود. او در حوادث مشروطیت، از فعالان سیاسی بود و در مجلس اول (۱۲۸۵ش) نمایندۀ تهران شد. نَوّاب در ۱۲۸۶ش/۱۹۰۷ از بنیانگذاران «لژ بیداری ایران« بود. او در دورۀ دوم مجلس نیز نمایندۀ تهران و از اعضای مؤثر حزب دموکرات بود و در مبارزه با محمدعلی‌‌شاه فعالیت می‌کرد. در زمان فتح تهران و خلع شاه (۱۲۸۸ش) در کنار فاتحان، عضو کمیتۀ هیئت‌مدیرۀ تهران شد و تقریباً مدیر شهر بود. نواب در کابینۀ مستوفی الممالک(۱۲۸۹ش) وزیر امور خارجه شد ولی پس از چندی به‌علت فشار روس‌ها کناره گرفت. در ۱۲۹۱ش به اروپا سفر کرد و در پاریس بود و با آغاز جنگ اول جهانی، وی که روابط بسیار نزدیکی با انگلیسی‌ها داشت، وزیر مختار ایران در برلین شد و حدود هشت سال در این سِمت باقی بود. وی در این دوران نقش مرموزی داشت. او یکی از رهبران «ملیّون« ایرانی بود. از سویی با آلمانی‌ها و از سوی دیگر با بلشویک‌های روس و قفقاز، روابط نزدیکی برقرار کرد.