داریوش هخامنشی اول

داریوش هخامنشی اول;
ملیت	ایرانی
نام‌های دیگر	(در متون باستان فارسی) ده ره یه او شه
شغل و تخصص اصلی	فرمانروا
لقب	داریوش کبیر
گروه مقاله	تاریخ ایران
خویشاوندان سرشناس	ویشتاسپ هخامنشی (پدر)

داریوش‌ هخامنشی اول

شاهنشاه ایران (حک: ۵۲۲ـ۴۸۶پ‌م)، معروف به داریوش کبیر، دَه رَه یَه اوُ شَه در متون پارسی باستان، پسر ویشتاسپ هخامنشی. سردار هنگ تیراندازان در نبرد مصر بود و دوشادوش کَمبوجیه جنگید. بر اساس نقش برجستۀ کوه بیستون و نیز مجسمۀ نیم‌شکستۀ شوش، که اکنون در موزۀ ایران باستان حفظ می‌شود، باید نزدیک دو متر قد داشته باشد. همچنین صورتی کشیده و محاسنی بلند داشت. با یاری هفت تن از نجبای پارسی علیه گَئوماتای مُغ یا بردیای دروغین شورش کرد و در اواخر ۵۲۲پ‌م به‌قدرت رسید. هِرودوت نقل می‌کند که هفت نجیب‌زادۀ پارسی قرار گذاشتند که به هنگام سپیده دم به مکانی معیّن در بیرون از شهر بروند و اسب هر کدام که زودتر شیهه کشید، به شاهی برگزیده شود. داریوش روز پیش، در آن مکان معیّن، مادیانی را به اسب خود نشان داد؛ و در نهایت در فردای آن روز اسب داریوش برندۀ این مسابقه شد. با این حال، این افسانه با متن کتیبۀ بیستون هم‌خوانی ندارد. داریوش از همان آغاز با شورش و قیام گستردۀ ملل تحت انقیاد هخامنشیان مواجه شد. در کتیبۀ بیستون شرح می‌دهد که چگونه قیام پانزده گروه قومی را سرکوب کرده است. در ۵۲۰پ‌م بر اوضاع سیاسی قلمرو هخامنشی مسلط شد و دستور به ساخت تخت جمشید (پارسه/پرسپولیس) در دامنۀ کوه رحمت داد. همچنین در شوش نیز بناهایی ساخت. به‌فرمان وی سپاه جاویدان مرکب از ده‌هزار سرباز پارسی تشکیل شد. جادۀ شاهی و چاپارخانه‌های دولتی را از شوش تا سارد احداث کرد. خط میخی پارسی باستان را با اقتباس از بابلی ابداع کرد و اوزان بابلی و سکه‌های دَریک و شِکِل را ضرب کرد. معبد مقدس هیبیس را مرمت و از کاهنان گاو مقدس آپیس در مصر دلجویی کرد. در ۵۱۵پ‌م قیام ساتراپ ثَتَه گوش را سرکوب کرد. کانال فرعی که رود نیل را به دریای سرخ و ترعۀ سوئز وصل می‌کرد را تعمیر و لایروبی کرد. سپس تصمیم گرفت یونانیان اروپا را مطیع خود کند؛ اما در سپتامبر ۴۹۰پ‌م در نبرد معروف ماراتون شکست خورد و نتوانست این شکست را جبران کند. آرامگاه صخره‌ای او در نقش رستم قرار دارد.