دوانی، جلال الدین محمد (شیراز ۸۳۰ ـ ۹۰۸ق)

دَوانی، جلال‌الدّین محمد (شیراز ۸۳۰ ـ ۹۰۸ق)

جلال الدین محمد دوانی
زادروز	شیراز ۸۳۰ق
درگذشت	۹۰۸ق
ملیت	ایرانی
شغل و تخصص اصلی	متکلم
شغل و تخصص های دیگر	مفسر
آثار	لوامع الاشراق؛ رساله های اثبات واجب جدید و قدیم؛ شروح سه گانه تجرید
گروه مقاله	فلسفه، منطق و کلام
خویشاوندان سرشناس	سعدالدین اسعد (پدر)

متکلم، فیلسوف، اخترشناس و مفسر. از آن‌جا که نسب وی به ابوبکر صدیق می‌رسیده، به صدیقی نیز معروف بود. وی از دانشمندان مشهور زمان سلطان ابوسعید تیموری است که مدتی عهده‌دار منصب قضاوت در شیراز بود. به روایتی اگرچه وی شافعی بوده، در هنگام نگارش شرح سوم تجرید مستبصر شده، و به مذهب شیعه رو کرده است؛ گویا رسالۀ نورالهدایۀ وی یادگاری از همین استبصار است. دوانی در مقدمۀ رسالۀ انموذج العلوم نام شماری از استادان خود را آورده: پدرش سعدالدین اسعد، صفی‌الدین عبدالرحمان حسینی ایجی، شهاب‌الدین عبدالله کرمانی، مظهرالدین محمد کازرونی، رکن‌الدین روزبهان عمری شیرازی، محیی‌الدین محمد کوشکناری انصاری و همام‌الدین کربالی. از شاگردان مشهور او می‌توان از قاضی کمال‌الدین حسین الهی اردبیلی، قاضی میرحسین میبدی، کمال‌الدین محمد لاری، محمد بن مبارک قزوینی، محیی‌الدین لاری، شمس‌‌الدین محمد خفری، جمال‌الدین محمود شیرازی، امیراسماعیل تبریزی مشهور به شنب غازانی، محمود شیرازی و جمال‌الدین استرآبادی نام برد. بیشتر آثار او شرح یا حاشیه بر کتب حکمت و کلام است. اشعاری هم با تخلص فانی سروده است. موفق به نگارش بیش از ۸۰ اثر شد، که از آن جمله‌اند: لوامع‌الاشراق معروف به اخلاق جلالی که در واقع تحریر تازه‌ای از اخلاق ناصری است؛ رساله‌های اثبات واجب جدید و قدیم؛ شروح سه‌گانۀ تجرید؛ انموذج العلوم؛ تفسیر سوره‌های معوّذتین، کافرون و توحید؛ شرح تهذیب‌المنطق تفتازانی؛ تهلیلیه؛ تربیت اولاد؛ زوراء، شرح عقائد عضدی؛ شواکل الحور در شرح هیاکل النور؛ شرح ابیات و غزل‌هایی از حافظ و شبستری. دوانی اگرچه متکلمی دقیق است ولی در پاره‌ای از آراء برطبق قواعد عرفانی و اشراقی به دقایقی دست یافته که دست‌مایۀ مشربی به نام «ذوق تأله» شده، و این ذوق تأله سهم بسزایی در طرح آموزۀ وحدت شخصی وجود در حکمای متأخر داشته است.