دوتار
دوتار
از خانوادۀ سازهای زهی زخمه‌ای. در مناطق گوناگون ایران نام‌های متفاوتی دارد. این ساز در مناطق شرق و شمال خراسان و منطقۀ کتول، در استان گلستان و نیز در مناطق شرقی مازندران دوتار، در ترکمن‌صحرا تامدیره، توت‌تار یا دوتار و در کرمانشاهان تنبور نامیده می‌شود. این ساز در خراسان قدیم نیز به تنبور مشهور بود. دوتار متشکل است از کاسه‌ای طنینی به‌شکل نیمه‌گلابی که روی آن صفحه‌ای چوبی قرار می‌گیرد، دستۀ چوبی بلند، دستان‌ها، گوشی‌ها، وترها، خرک و سیم‌گیر. تعداد دستان‌ها در انواع دوتار متفاوت است. در شرق خراسان تعداد دستان‌ها از هشت تا هجده متغیر است. دوتار شمال خراسان یازده تا دوازده دستان، دوتار ترکمنی سیزده دستان، دوتار کتول یازده دستان، دوتار شرق مازندران پنج تا هشت دستان، و تنبور کرمانشاهان نیز سیزده یا چهارده دستان دارد. سازهای خانوادۀ دوتار بدون استفاده از مضراب و با انگشت‌های دست نواخته می‌شوند. جنس وترها در قدیم از ابریشم، زه، موی دُم اسب، سیم فلزی و امروز بیشتر از سیم فلزی است. دوتار موارد استفادۀ متعددی دارد که در این میان تنبور کرمانشاهان و دوتار شرق خراسان حرمت بیشتری دارد. این ساز در شمال خراسان، ترکمن‌صحرا، منطقۀ کتول و شرق مازندران بیشتر برای مجالس شادمانی و عروسی نواخته می‌شود، اما دوتار شرق خراسان و تنبور کرمانشاهان بیشتر در مجالس دیگر ازجمله محافل عرفانی یا مجالس ذکر نواخته می‌شود. نوازندگان دوتار در شمال خراسان، بخشی نام دارند اما در مناطق دیگر، عنوان اختصاصی ندارند.