دیاله
دیاله
رودی مهم در قسمت مرکزی شرق عراق. نامش باستانی و معنای آن نامعلوم است. در متون یونانی دیالاس آمده است. این رود از نواحی غربی ایران در استان‌های کرمانشاه و کردستان سرچشمه می‌گیرد و در جنوب شرقی بغداد به دجله می‌پیوندد. آن بخش از رود که در خاک ایران است، سیروان (یا به گفتۀ یاقوت، شیروان) خوانده می‌شود. دیاله شاخۀ چپ دجله و با سفینه‌های کوچک قابل کشتی‌رانی است. شاخه‌ای دیگر از دیاله، نهر تنجره (حُلوانِ دورۀ عباسی) در غرب خانقین وارد خاک عراق می‌شود. دیاله پس از عبور از قِزِل رباط (جلولای باستانی) از جبل حَمرین می‌گذرد. در گذشته‌های دور شهرهای جلولاء، دسکره، بعقوبه و نهروان از کانال‌های منشعب از آن برای آبیاری نخلستان‌ها و کشتزارها استفاده می‌کردند و هم‌اکنون نیز آبادی و رونق شهرهای خانقین، مَندَلی خالص و بَعقوبه تماماً وابسته به کانال‌های انشعابی این رودخانه است. سیستم سابق آبیاری آن در حملۀ مغول ویران شد. جادۀ اصلی بغداد به جبال و خراسان، عمدتاً به موازات دیاله بود. بقایای آثار دورۀ ساسانی و دوره‌های دیگر دلیل حاصل‌خیزی و رونق این ناحیه در طول تاریخ است.