ذن

ذِن (Zen)

نما ذِن

(کوته‌نوشت واژۀ ژاپنی zenna به‌معنی «تمرکز ذهنِ فارغ») فرقه و آیینی بودایی، نشأت‌یافته در هند، که در قرن ۱۲م از راه چین به ژاپن رفت و در آن‌جا رونق گرفت. در چین، «چان» نامیده می‌شد و در حدود ۹۰۰م شکل غالب آیین بودا بود. پیروان ذن در جست‌و‌جوی بینشی هستند که در عالم نیروانا نصیب بودا شد. آنان راه رسیدن به بینش واقعی و رستگاری را در درون خود و با چشم درون‌بین جست‌وجو می‌کنند. «رینزائی ذن» که در ۱۱۹۱م تأسیس شد تکیه بر کوآن (پرسش‌های متناقض‌نما)، مراقبۀ شدید، و اشراق ناگهانی (ساتوری) دارد. «سوئوتوئو ذن» در ۱۲۲۷م پی‌ریزی شد و کاهنی به‌نام دوئوگن (۱۲۰۰ـ۱۲۵۳م) مروج آن بود که تأکید بر کار، تمرین و انضباط سخت، و پرسش‌های فلسفی برای کشف سرشت بودایی خویش در «تحقق خود» داشت. بی‌پیرایگی هنری و شعر هایکو فرآورده‌های اندیشۀ بودایی‌گری ذن ژاپنی‌اند. پیروان رینزائی ذن معمولاً به‌کاری عادی می‌پردازند و با چنان مراقبتی بر هر جزء آن تمرکز می‌کنند که به اوج کمال می‌رسد. این شکل از مراقبه برای تعلیم سامورایی‌ها به‌کار می‌رفت. مثلاً در تیراندازی با کمان، کمانگیر زبده ذهن خود را متمرکز و همۀ توجهش را معطوف به موقعیت می‌کرد؛ یعنی تماماً در لحظۀ حال متوقف می‌شد و حواسش را به جهت باد، رطوبت هوا، و حرکات ظریف هدف می‌داد و خود جزئی از محیط می‌شد و حس جدایی از آن را ازدست می‌داد، هر سعی یا فکری را از خود دور می‌کرد، آنگاه هنگامی که تیر از کمان جدا می‌شد، درست به هدف می‌خورد. کو‌آن‌ها به پیرو ذن کمک می‌کنند که به فراسوی عملکرد عادی ذهن برود. کوآن تکلیفی فکری است که بی‌معنی یا بی‌پاسخ به‌نظر می‌رسد، مثل این‌که «یک دست به‌تنهایی چه صدایی دارد؟». بودایی‌های پیرو سوئوتوئو ذن شکل مراقبۀ خاصی موسوم به زاذن دارند، که مراقبۀ نشستۀ رسمی است و در آن، حالت درست بدن و تنفس ضرورت دارد.

 

---