ساکس
ساکْس (Saxony)
(یا: ساکْسونی؛ به آلمانی: زاکس) ایالت (لانت)[۱] اداری آلمان، با ۱۷,۰۳۶ کیلومتر مربع مساحت و ۴,۶۰۲,۰۰۰ نفر جمعیت (۱۹۹۵). مرکز آن شهر درسدن[۲] است. صنایع آن عبارت‌اند از الکترونیک، نساجی، خودروسازی، تولید ماشین‌آلات، مواد شیمیایی، و زغال‌سنگ. در جلگۀ[۳] رود الب[۴]، در شمال رشته‌کوه‌های ارتسگبیرگه[۵]، واقع شده است. شهرهای مهم آن عبارت‌اند از لایپزیگ[۶]، کمنیتس[۷]، و تسویکائو[۸]. این ایالت از نخستین ساکنان خود، ساکسون‌ها، نام گرفته است، که سرزمین آنان در غرب تا راین امتداد داشت. دوک‌نشین ساکس در ۱۲۶۰م تقسیم شد، اما در ۱۴۲۴م بار دیگر یکپارچه شد. بخش شمالی ساکس در ۱۸۱۵ به یکی از استان‌های پروس[۹] تبدیل شد و پادشاه آن جانب ناپلئون را گرفت و با او متحد شد. ساکس در ۱۹۴۶ به آنهالت[۱۰] پیوست و ناحیه‌ای در آلمان شرقی را تشکیل داد و در ۱۹۵۲ به بخش‌های لایپزیگ، درسدن، و کمنیتس (بعدها کارل مارکس اشتات[۱۱] نام گرفت) تقسیم شد. ایالت مزبور در ۱۹۹۰ با وحدت دوبارۀ آلمان و انحلال بخش‌های سابق آلمان شرقی، دوباره احیا شد. نام «ساکس» در دو ایالت دیگر آلمان، ساکس سفلا[۱۲] و ساکس ـ آنهالت[۱۳] مشاهده می‌شود. پس از پیروزی نهایی شارلمانی بر ساکسون‌ها در ۷۹۲م، این منطقه به یکی از بخش‌های امپراتوری مقدس روم تبدیل شد. سرزمین ساکسون‌ها، که بیشتر نواحی بین الب[۱۴]، کوه‌های هارتس[۱۵]، راین، و فریسلاند[۱۶] را در ۸۵۰م شامل می‌شد، دوک‌نشین با پایتختی لوبک[۱۷]، تبدیل شد، که شاهزادگان موروثی بر آن حکومت می‌کردند. در نبرد سادووا[۱۸] در ۱۸۶۶ ساکس به پروس در غلبه بر اتریش کمک کرد و پس از آن، در ۱۸۷۱ به یکی از اعضای امپراتوری جدید آلمان تبدیل شد. در پایان جنگ جهانی اول، ساکس به آشوب‌های انقلابی پیوست که سراسر آلمان را فراگرفته بود. در نوامبر ۱۹۱۸ انقلاب شد و دولت لیبرال از قدرت کناره‌گیری کرد و فردریک اوگوستوس[۱۹]، پادشاه ساکس، از سلطنت کناره گرفت (۱۳ نوامبر). در ۹ نوامبر ۱۹۱۸ جمهوری اعلام شد و قانون اساسی آن از ۲۶ اکتبر ۱۹۲۰ به اجرا درآمد. در ۱۹۲۳ افراد بیکار در درسدن، لایپزیگ، و سایر شهرهای صنعتی شورش کردند و مدت کوتاهی پس از آن کمونیست‌ها قدرت را در دست گرفتند و با ائتلاف با سوسیالیست‌ها، حکومت جمهوری پرولتاریا[۲۰]ی ساکس را تشکیل دادند. پس از چند درگیری و برخورد، رایش[۲۱]، وزیر دادگستری، خود را کمیسر مدنی ساکس معرفی کرد. او با کمک ارتش، پارلمان را اشغال کرد. در ۶ نوامبر نظم مجدداً برقرار شد و نظام جمهوری تا ۱۹۳۳ ادامه یافت؛ در این زمان هیتلر پارلمان را منحل کرد.