دهانه غلامان، شهر
دهانۀ غلامان، شهر
(یا: دروازۀ بردگان) منطقه‌ای باستانی در ۴۴کیلومتری شهر زابل و ۲کیلومتری روستای قلعه نو در استان سیستان و بلوچستان. این شهر، که به روزگار هخامنشیان تعلق دارد، از مراکز مهم تمدن روزگار باستان است و سابقاً مرکز حکومتی و ساتراپ‌نشین ناحیۀ زرنگ بود. مصالح به‌کاررفته در این شهر اکثراً خشت خام و مطابق با نوع آب‌وهوای خشک منطقه است. این شهر با ابعادی در حدود ۸۰۰×۱۸۰ متر شهری متعارف بوده است که دراثر وزش بادهای سهمگین در زیر ریگ روان مدفون شد. در بخش شمالی آن بنایی بزرگ قرار گرفته که یک حیاط مرکزی و چند اتاق در اطراف آن و همچنین چهار رواق در پیرامون آن وجود دارد. این ساختمان به شکل مربع‌مستطیل و ابعاد آن ۴۳×۵۳.۶۰ متر است. این بنا ۴۵ اتاق اصلی و دو اتاق الحاقی دارد. همچنین ۱۲۰ اتاق در شمال و شرق، ۱۱۰ اتاق در جنوب و یازده اتاق در غرب آن دیده می‌شود. راه ورود به این بنای عظیم از دری واقع در شرق بنا امکان‌پذیر است و پس از ورود به بنا درهای متعددی در جهات مختلف برای ورود به اتاق‌ها وجود دارد. وجود ستون‌های قطور به ابعاد ۱۱۰×۱۱۰ سانتی‌متر از ویژگی‌های مهم این بناست. همچنین وجود سه سکوی گِلی در حیاط مرکزی با ارتفاع بیش از یک متر از دیگر ویژگی‌های آن است. ایوان‌های ستون‌دار و رواق‌های این بنا مهم‌ترین مشخصۀ آن است. معماری دهانۀ غلامان و تخت جمشید، با وجود این‌که هر دو در روزگار هخامنشیان و براساس فرهنگ و هنر معماری هخامنشی ساخته شده‌اند، با یکدیگر تفاوت دارند. سقف و پوشش ساختمان‌ها در روزگار هخامنشی و به‌ویژه در تخت جمشید افقی و صاف بودند اما در ساخت دهانۀ غلامان از طاق‌های بیضوی استفاده شده است. این شکل متفاوت معماری بنابر شرایط خاص آب‌و‌هوایی سیستان بوده است. استفاده از گل و خشت نیز ریشه در همین تفاوت‌های اقلیمی دارد. در بخش شمال غربی دهانۀ غلامان آثاری از یک معبد کشف شده است. ابعاد این بنا ۴۵×۴۵ متر است و در چهار گوشۀ آن چهار برج دیده‌بانی وجود دارد. در ورودی این بنا در ضلع جنوبی آن قرار گرفته است. در محوطه تاریخی دهانۀ غلامان استخوان‌های گراز، لوله‌های سفالی، سنگ‌های آسیاب و آثار متعدد دیگری یافت شده است.