شهید اول، محمد بن مکی (جزین ۷۳۴ـ دمشق ۷۸۶ق)

شهید اوّل، محمد بن مکی (جِزِّین ۷۳۴ـ دمشق ۷۸۶ق)

محمد بن مکی شهید اوّل
زادروز	جِزِّین ۷۳۴ق
درگذشت	دمشق ۷۸۶ق
محل زندگی	شامات
ملیت	عرب
شغل و تخصص اصلی	فقیه امامی
آثار	اللمعة‌الدمشقیه؛ الدروس‌الشرعیه؛ الالفیه
گروه مقاله	دین اسلام

فقیه امامی. اصالتاً اهل نبطیۀ جبل‌عامل بود. نخستین کس در امامیه که به شهید معروف است. هرگاه شهید به‌طور مطلق می‌گویند منظور هموست. رابطه‌اش با حاکمان هم‌روزگارش خوب بود. جایگاه اجتماعی مناسبی نیز داشت و همین، حسادتِ عالمان دیگر را برمی‌انگیخت. چون به ارتداد فردی با نام یالوشی که گرایش‌های صوفیانه داشت و ادعای نبوت کرده بود فتوا داد، دشمنانی را برای خود فراهم کرد که علیه او هماهنگ عمل می‌کردند. آنان سیاهه‌ای ترتیب دادند و فتاوایی را که عالمان اهل سنت آن را موجب ارتداد می‌دانستند به او نسبت دادند و بر آن گروهی بسیار امضا زدند. در این کار نقش یوسف بن یحیی، از پیروان یالوشی، و قاضی بن جماعه، از عالمان حسدورز، بیشتر از دیگران بود. مثلاً بدو نسبت دادند که شیخین را لعن می‌کند؛ یا نوشیدن شراب را جایز می‌داند و سیاهه‌ای را نزد قاضی صیدا و شام بردند و به تأیید آن‌ها رساندند. سپس به تأیید قاضی دمشق (عباد بن جماعه) رساندند. او که شافعی بود، فرمان داد که شهید از آرای خود توبه کند؛ اما شهید نپذیرفت و همۀ آن آرا را انکار کرد. سرانجام قاضی برهان‌الدین مالکی فرمان داد که او را به دار آویزند، سپس سنگباران کنند و بسوزانند و چنین نیز کردند. از نظر علمی، شهید، بسیار برجسته و جامع معقول و منقول بود. برای تحصیل علم به حله، کربلا، بغداد، مکه، مدینه، شام و بیت‌المقدس سفر کرد. از استادان او می‌توان از پدرش جمال‌الدین مکی، فخرالمحققین (پسر علامۀ حلی)، عمیدالدین و ضیاء‌الدین حسینی اعرجی، و قطب‌الدین رازی نام برد. از بیش از ۴۰ تن از عالمان اهل سنت، حدیث روایت می‌کرد. در امامیه همه یا بیشتر سلسله اجازات روایت به او منتهی می‌شود. معروف‌ترین شاگردش فاضل مقداد بود. در فقاهت، اثر مهمی در تحول فقه شیعی داشت. نخستین کس است که فقه شیعه را از آرای فقیهان سنی پیراست و بر آن فروعات ابتکاری بسیار، افزون بر فروعات موجود در فقه اهل سنت اضافه کرد. چون زنان را در تقلید به همسرش، ام علی، و ست‌المشایخ، دختر فقیه خود ارجاع می‌داد، می‌توان گفت که تصدی مرجعیت تقلید را برای زنان جایز می‌دانست. از آثارش: اللمعة‌الدمشقیه، الدروس‌الشرعیه؛ الالفیه؛ البیان؛ ذکری‌الشیعة؛ غایة‌المراد فی شرح نکت‌الارشاد؛ النفلیة؛ القواعد و الفوائد.