فرهنگستان زبان و ادب فارسی
فرهنگستان زبان و ادب فارسی
مؤسسه‌ای ملی که هدف اصلی آن وضع لغات فارسی در‌‌برابر لغات بیگانه‌ای است که در زمینه‌های علمی و فرهنگی وارد فارسی شده‌اند.
فرهنگستان اول. علت تشکیل آن نگرانی شدید محمدعلی فروغی، رئیس‌الوزرای وقت، از شیوۀ ناسالم تحمیل لغات نابهنجار تازه از ناحیۀ عناصر کم‌مایه و پرتعصب بود که این امر موجب شد تشکیل انجمنی از دانشمندان و اهل لغت و پژوهشگران را برای تدارک مقدمات تأسیس فرهنگستان ایران به رضاشاه پهلوی پیشنهاد کند و زمام کار لغت‌سازی را از دست آنان بیرون کشد. تدبیر او در این راه مؤثر افتاد و وزارت معارف و اوقاف و صنایع مستظرفه اساسنامۀ فرهنگستان را تهیه کرد و فرهنگستان ایران از ۱۲ خرداد ۱۳۱۴ش با حضور ۲۴ تن عضو پیوسته با ریاست محمدعلی فروغی آغاز به‌کار کرد. فضای سیاسی آن زمان فرهنگستان را ناگزیر ساخت که بیشتر اوقات خود را صرف معادل‌سازی برای اصطلاحات و لغات خارجی کند. در واقع فرهنگستان اول بیشتر مهارکننده و بازدارنده بود تا سازنده. در بهمن ۱۳۱۵ نظام‌نامه‌ای برای «بازبینی در اصطلاحات علمی» تصویب کرد و در آن راه و روش و ضوابط معادل‌یابی را مقرر داشت. فرهنگستان اول وظیفۀ خود را ادا کرد و چون اعضای برجستۀ آن که ارکان آن سازمان بودند اصولاً اعتقادی به واژه‌سازی نداشتند، در فضای فرهنگیِ نسبتاً سالمی که پدیدآورده بودند نیازی به فعالیت پی‌گیر احساس نکردند و به‌تدریج فرهنگستان از پویایی افتاد و دچار رکود شد و شاه که از فعالیت آن راضی نبود در هفتم اردیبهشت ۱۳۱۷ آن را منحل ساخت و هفتۀ بعد فرمان داد از نو تشکیل شود و علی‌اصغر حکمت، وزیر معارف ریاست آن را برعهده گیرد. نخستین جلسۀ عمومی فرهنگستان پس از انحلال، روز چهارشنبه ۲۱ اردیبهشت ۱۳۱۷ به ریاست وزیر معارف، تشکیل شد و این بار عده‌ای دیگر از استادان بنام به عضویت پیوسته فرهنگستان درآمدند. فرهنگستان در این مدت موفق شد بسیاری از واژه‌های علمی مورد نیاز دانشگاه‌ها را از تصویب بگذراند. بعدها کار زبان‌پیرایی و واژه‌سازی متوقف شد و فعالیت فرهنگستان بیشتر جنبه‌های ادبی و تحقیقی یافت و نامۀ فرهنگستان به سردبیری حبیب یغمایی در آغاز ۱۳۲۲ش تأسیس و منتشر شد.
فرهنگستان دوم. در ۵ مرداد ۱۳۴۷ش فرمان تأسیس «بنیاد شاهنشاهی فرهنگستان‌های ایران» صادر شد و در ۹ آبان ۱۳۴۹ وزیر فرهنگ و هنر یازده تن از اعضای پیوستۀ فرهنگستان زبان ایران را به محمدرضا‌شاه معرفی کرد و نخستین شورای آن در ۲۳ آبان تشکیل شد و کار خود را آغاز کرد.
فرهنگستان سوم. بعد از پیروزی انقلاب اسلامی به پیشنهاد شورای عالی انقلاب فرهنگی و موافقت وزارت فرهنگ و آموزش عالی و تصویب مجلس شورای اسلامی چهار فرهنگستان به نام‌های فرهنگستان زبان و ادب فارسی، فرهنگستان هنر، فرهنگستان علوم پزشکی، و فرهنگستان علوم تأسیس شد. فرهنگستان زبان و ادب فارسی که در واقع ادامۀ کار فرهنگستان‌های ایران را به‌عهده داشت در ۲۶ شهریور ۱۳۶۹ش، نخستین جلسۀ خود را با نام شورای فرهنگستان زبان و ادب فارسی در کتابخانۀ مرکزی دانشگاه تهران تشکیل داد و فعالیت خود را آغاز کرد. فرهنگستان زبان و ادب فارسی ۲۵ عضو پیوسته دارد. ← آکادمی