فضولی بغدادی، محمد (حله ح ۸۹۰ـ کربلا ۹۶۳ق)
فُضولی بغدادی، محمد (حله ح ۸۹۰ـ کربلا ۹۶۳ق)
شاعر و طبیب آذربایجانی. پدرش از ترکمانان آذربایجان بود که در روزگار تیموریان به عثمانی کوچید. محمد تحصیلاتش را در مکتب‌خانه‌های زادگاهش آغاز کرد و در جوانی برای کسب دانش راهی بغداد شد. پس از آن خود به مطالعۀ علوم عقلی و نقلی روزگارش پرداخت. به زبان‌های فارسی، عربی و ترکی اشعاری به‌نام اسماعیل اول صفوی، سلیمان اول عثمانی و برخی دولتمردان عثمانی سروده است. زمانی که سلطان سلیمان اول بغداد را فتح کرد (۹۴۱ق) در وصف پادشاه قصایدی سرود که باعث شد برایش مواجبی تعیین کنند، اما این پول هرگز به دستش نرسید. بنابراین در نامه‌ای که به شکایت‌نامه معروف است و برای مصطفی چلَبی نوشته، به طنز از شاه به‌خاطر قطع مستمر‌ی‌اش انتقادکرده است. از این اثر پریشانی اوضاع اجتماعی و اداری بغداد آن روزگار معلوم می‌شود. عشق به خداوند در تمام آثارش پیداست و از نظر او منشأ شعر الهی است. نثر وی متکلف و مصنوع، و شعرش ساده و روان است. فضولی را بنیادگذار مکتبی نو در سنت شعر آذربایجانی دانسته‌اند. در اشعارش ردّ پای شاعرانی چون حافظ، جامی و خاقانی به‌چشم می‌خورد. علم طب را هم به‌خوبی می‌دانسته و رساله‌ای به‌نام صحت و مرض/مناظرۀ روح و جسد به فارسی دارد. از آثارش: دیوان فارسی (تهران، ۱۳۷۴ش)؛ دیوان ترکی (تبریز، ۱۲۴۷ق)؛ مثنوی‌های ترکی لیلی و مجنون (تبریز، ۱۲۶۴ق) و بنگ و باده؛ هفت‌جام/ساقی‌نامه که مثنوی‌ای عرفانی است؛ قصیدۀ عرفانی فارسی انیس‌القلوب (استانبول، ۱۹۴۴)؛ فرهنگ لغت جغتایی ـ فارسی؛ رسالۀ رند و زاهد (تهران، ۱۲۷۰ق)؛ مطلع‌الاعتقاد فی معرفة‌المبدأ و المعاد که رساله‌ای به عربی است در کلام.