فیثاغورس (ح ۵۸۰ـ ۵۰۰پ م)

فیثاغورِس (ح ۵۸۰ـ ۵۰۰پ‌م)(Pythagoras)

فيْثاغورِس

ریاضی‌دان و فیلسوف یونانی. قضیۀ فیثاغورس را عرضه کرد. بیشتر کارهای فیثاغورس دربارۀ اعداد است. او خصوصیات اسرارآمیزی به اعداد نسبت می‌داد. کشف اعداد مصور ازجمله کارهای او در این زمینه است؛ مثلاً اعداد مثلثی ...، ۱۰، ۶، ۳، ۱، که هریک را می‌توان به‌شکل آرایهای مثلث‌شکل از نقاط نشان داد یا اعداد مربعی ...، ۱۶، ۹، ۴، ۱، که آرایه‌هایی مربعی از نقاط تشکیل می‌دهند. همچنین، دریافت که مجموع دو عدد مثلثی متوالی عددی مربعی است، مثلاً ۴=۳+۱، ۹=۶+۳، و ۱۶=۱۰+۶. فیثاغورس در جزیرۀ ساموس زاده شد و ظاهراً از ظلم و جور حاکم خودکامۀ آن‌جا به کروتونه (کروتون) در ایتالیای جنوبی گریخت. در کروتون، مدرسه‌ای تأسیس کرد که در ضمن نوعی جمعیت یا انجمن اخوت با شعائر و اعتقاداتی خاص، ازجمله اعتقاد به بقا و تناسخ، بود. انجمن ریاضی و فلسفی فیثاغورسی به توسعۀ علم پرداخت و از نظر سیاسی نیز دامنۀ نفوذ آن به مهاجرنشین‌های غربی یونان رسید. این امر باعث کشمکش و اغتشاشی شد که به تبعید فیثاغورس به شهر متاپونتوم، در خلیج تارانتو، انجامید. فیثاغورس در این شهر درگذشت. مدرسۀ فیثاغورس حدود ۵۰ سال دایر بود و بعد از آن به‌کلی از‌هم پاشید. فیثاغورسیان، شاگردان و پیروان فیثاغورس، توانستند با استفاده از نظریۀ موازی‌ها ثابت کنند که مجموع زاویه‌های هر مثلث معمولی برابر با دو زاویۀ قائمه است. همچنین، روشی برای حل هر معادلۀ درجۀ دوم جبری با ریشۀ حقیقی به‌دست آوردند. آن‌ها نظریۀ تناسب‌ها (نسبت‌ها) را تدوین کردند. این نظریه منجر‌به گسترش اطلاعات آن‌ها دربارۀ کسرها شد و به‌کمک آن، به مطالعۀ هارمونیک‌ها (هماهنگ‌ها) در سازهای زهی پرداختند. آن‌ها دریافتند که هارمونیک اوکتاو با لمس‌کردن تار در فاصلۀ یک دوم طول آن از یک انتها، هارمونیک پنجم در فاصلۀ دو سوم طول، و بقیه هارمونیک‌ها نیز به‌همین ترتیب ایجاد می‌شوند. کشف عدد گنگ را نیز به فیثاغورسیان نسبت داده‌اند.

 

---