شیبانی، محمد بن حسن (واسط ۱۳۲ـ ری ۱۸۹ق)
شیبانی، محمد بن حسن (واسط ۱۳۲ـ ری ۱۸۹ق)
فقیه و مُبلّغ آرای ابوحنیفه. منسوب به قبیلۀ بنی‌شیبان است. نزد کسانی چون ابوحنیفه، ابویوسف قاضی، مسعر بن کدام، مالک بن مغول، ابوعمرو اوزاعی، سفیان ثوری و مالک بن انس درس خواند. از کسانی چون شافعی، ابوعبید و احمد بن حفص روایت می‌کرد. در علم حساب و ادبیات عرب بسیار توانا بود؛ خطیب بغدادی او را «امام اهل رأی» می‌خواند. احمد بن حنبل می‌گفت: مسئله‌ای که با آن رأی ابوحنیفه، ابویوسف و شیبانی باشد نمی‌توان نپذیرفت. بهترین روایات مُوَطَّأ اثر مالک بن انس از اوست. بی‌گمان بزرگ‌ترین خدمت شیبانی، همکاری او با ابویوسف (دیگر شاگرد ابوحنیفه) در زمینۀ نشر آرای استادشان بوده است؛ چون ابوحنیفه جز کتابی کوچک با نام الفقه‌الاکبر اثری تألیف نکرد، آرای شاگردانش به‌ویژه او و ابویوسف منتشر شد؛ گرچه او در مواردی نیز با ابوحنیفه مخالف بود. هارون‌الرشید او را قاضی رَقّه کرد، اما در ۱۸۷ق، خلع شد. در سفر هارون به خراسان در ۱۸۹ق، به امر خلیفه همراه او بود و قاضی خراسان شد، اما در همان سال درگذشت. شش کتاب او چون از راویان ثقه نقل شده‌اند، به کتاب‌های ظاهر‌الروایه یا مسائل‌الاصول معروف‌اند که عبارت‌اند از مبسوط؛ جامع‌الکبیر؛ جامع‌الصغیر؛ سیرالکبیر؛ سیر‌الصغیر و زیادات. این آثار را ابوالفضل مروزی در مجموعه‌ای به نام کافی گردآوری کرده است. از دیگر آثارش: امالی محمد؛ الرُّقَیّات؛ الهارونیات؛ الجرجانیات؛ الآثار؛ الاصل‌فی الفروع.