محمد، ایلیجا (۱۸۹۷ـ۱۹۷۵)
محمّد، ایلیجا (۱۸۹۷ـ۱۹۷۵)
(نام اصلی: ایلیجا پول[۱]) رهبر جنبش دینی جدایی‌خواه سیاه‌پوستان امریکا. این جنبش با نام امت اسلام[۲]، و بعدها با نام جنبش مسلمانان سیاه‌پوست[۳] در امریکا پاگرفت. او در سندرزویل[۴] به‌دنیا آمد، در ۱۹۲۳ به دیترویت[۵] نقل مکان کرد، و در ۱۹۳۰ دستیار ولی فرد[۶]، بنیان‌‌گذار فرقۀ ملّت اسلام، شد. در ۱۹۳۴ پس از ناپدیدشدن فرد، رهبر این جنبش شد و لقب «خدمتگزار اسلام» گرفت. درپی اختلاف‌نظرهایی در بین اعضای این فرقه در دیترویت، محمد به شیکاگو رفت و پرستشگاه شمارۀ دو[۷] را در آن‌جا تأسیس کرد. چون در طی جنگ جهانی دوم هوادارانش را به خودداری از پیوستن به ارتش برمی‌انگیخت، دستگیر و زندانی شد (۱۹۴۲ـ۱۹۴۶). پس از جنگ، تعداد اعضای این جنبش، که هدف آن ایجاد دولتی مستقل برای سیاه‌پوستان امریکا بود، افزایش یافت. محمد خواهان مذهبی متّکی بر پرستش خداوند بود، سیاه‌پوستان را قوم برگزیدۀ خداوند می‌دانست، شعارهای بسیار تندی علیه سفیدپوستان می‌داد و آن‌ها را شیطان‌های چشم‌آبی می‌خواند. او در اواخر عمر از ضدیّت با سفیدپوستان دست برداشت و بر همیاری میان سیاه‌پوستان تأکید کرد. پس از مرگ وی در شیکاگو، به‌سبب دیدگاه‌های افراطی‌اش، مالکوم ایکس[۸] از این گروه جدا شد و گروهی انشعابی را با نام هیئت مسلمان امریکا[۹] بنیاد نهاد. گروه دیگری نیز با همان نام امت اسلام و همان اصول حاکم، به رهبری لوئیس فراخان[۱۰] تأسیس شده است.