نقش رستم، محوطه باستانی
| محوّطۀ باستانی نقش رُستم | |
|---|---|
| نام فارسی | محوّطۀ باستانی نقش رُستم |
| کشور | ایران |
| موقعیت | نزدیکی پرسپولیس و نقش رجب، بر سر راه شیراز به اصفهان |
| زمان ساخت | دورۀ هخامنشی |
نقش رُستم، محوّطۀ باستانی
محوطه‌ای باستانی، در ناحیۀ کوه حسین، در نزدیکی پرسپولیس و نقش رجب، بر سر راه شیراز به اصفهان. آثار باستانی نقش رستم از چهار گروه تشکیل می‌شود: الف. آرامگاه‌های صخره‌ای هخامنشی؛ ب. بنای کعبۀ زردشت؛ ج. آتشدان‌ها (← کوه حسین، آتشدان)؛ د. نقوش برجستۀ ساسانی. آرامگاه‌های چهار تن از شاهان هخامنشی بر سینۀ کوه حسین قرار داد: داریوش اول، خشایارشا اول، اردشیر اول، و داریوش دوم (۴۰۵ـ۴۲۴پ‌م). این آرامگاه‌ها به‌شکل صلیب و بر سینۀ کوه تراشیده شده‌اند و در گروه مقابر صخره‌ای قرار می‌گیرند. ساخت آرامگاه‌های صخره‌ای تراشیده بر سینۀ کوه‌ها از سنت‌های تدفین اورارتویی است. هرچند نما و ظاهر آرامگاه‌های صخره‌ای نقش رستم به‌شکل دخمه و استودان است، در‌اصل درون آن‌ها تابوت‌های سنگی قرار دارد که نشان می‌دهد سنت تدفین اموات در دربار هخامنشی رایج بود. آرامگاه‌های صخره‌ای نقش رستم آراسته به نقوش برجستۀ شاه در مقابل آتشدان و اهورامزدا و نیز ملل تابعی است که تخت شاه را بر دوش دارند. آرامگاه صخره‌ای داریوش اول دارای کتیبه‌ای به خط میخی پارسی باستان است. در بخش پایینی سینۀ کوه حسین و در زیر آرامگاه‌های شاهان هخامنشی، هشت نقش برجسته از دورۀ ساسانی قرار دارد که از چپ به راست بدین ترتیب است: ۱. نقش برجستۀ تاج‌گذاری اردشیر اول؛ ۲. نقش برجستۀ بهرام دوم (۲۹۳ـ۲۷۶م) و درباریانش. نقش برجستۀ بهرام دوم بر روی نقش برجسته‌ای عیلامی تراشیده شده و آن را محو کرده است. از نقش برجستۀ عیلامیِ نامبرده فقط نقش شاه و ملکه‌ای دیده می‌شود که از نیمرخ حجاری شده‌اند. بازمانده‌های نقش برجستۀ عیلامی دیگری نیز مشهود است که باید با نقش برجستۀ عیلامی کورانگون مقایسه شود. قدمت نقوش برجستۀ عیلامی نقش رستم را ۲۷۰۰ سال تخمین زده‌اند؛ ۳. نقش برجستۀ شاه ساسانی سوار بر اسب که به سوار دیگری حمله کرده است؛ ۴. نقش برجستۀ شاپور دوم ساسانی؛ ۵. نقش برجستۀ هرمز دوم که بر سوار دشمن حمله برده است؛ ۶. نقش برجستۀ پیروزی شاپور اول بر والرین امپراتور روم؛ ۷. دو صحنه از جنگ سواران، که شاید بهرام دوم را نشان می‌دهد؛ ۸. صحنۀ تاج‌گذاری نرسی که با ایزد آناهیتا بیعت می‌کند.