نهنگ
نَهَنگ (whale)
(یا: وال، بالن) هر یک از پستانداران دریایی، از راستۀ آب‌بازان[۱]. یگانه پستانداری است که برای زندگی کامل در آب سازش یافته است. اندام حرکتی جلویی تبدیل به باله شده است و اندام‌های خارجی اثری مشخص و خارجی ندارند. وال‌ها دارای یک بالۀ دمی[۲] افقی‌اند. هنگامی‌که برای تفنن به‌سطح می‌آیند، هوای گرم حاصل از بازدم‌شان متراکم می‌شود و تشکیل فواره‌ای می‌دهد که از سوراخ‌های تنفسی آن‌ها، که منافذ بینی منفرد یا زوجی در بالای سر جانور است، بیرون می‌جهد. نهنگ‌ها باهوش‌اند و دارای سیستم ارتباطاتی پیچیده‌ای‌اند که با نام آواهای نهنگ‌ها شناخته می‌شود. نهنگ‌ها در همۀ دریاهای جهان یافت می‌شوند. راستۀ نهنگ‌ها به دو گروه تقسیم می‌شود: نهنگ‌های دندان‌دار[۳] (اُدونتوستی[۴])، و نهنگ‌های بالن‌دار[۵] (میستی‌ستی[۶]). نهنگ‌های دندان‌دار شکارچی‌اند و از ماهی‌ها و اسکوئیدها تغذیه می‌کنند. این نهنگ‌ها شامل دولفین‌ها[۷]، و نهنگ‌های دندان‌دار، و نیز نمونه‌های بزرگی نظیر نهنگ اسپرم[۸] است. بزرگ‌ترین نهنگ‌ها نهنگ‌های بالون‌دارند که صفحاتی دهانی دارند. این صفحات از غشاء مخاطی دهان، که بالون یا استخوان نهنگ[۹] نام دارد، تغییر شکل یافته‌اند. این نهنگ‌ها غذاشان را، که بیشتر پلانکتون[۱۰]های میکروسکوپی است، از آب تصفیه می‌کنند. نهنگ‌های بالن‌دار شامل نهنگ‌های باله‌پشتی[۱۱]، نهنگ‌های درشت‌استخوان[۱۲]، و نهنگ آبی[۱۳] است. نهنگ آبی بزرگ‌ترین جانوری است که تاکنون یافت شده است. طول آن به ۳۰ متر می‌رسد. نهنگ‌ها صدها سال شکار شده‌اند (← نهنگ،_شکار[۱۴]) و امروز در معرض انقراض‌اند. در ۱۹۹۶، از یازده گونه نهنگ بزرگ، هفت گونه در لیست جانوران در معرض خطر یا آسیب‌پذیر قرار گرفت. در ۱۹۹۴، نمایش نهنگ‌ها جایگزین صید نهنگ شد و در کل ۱۲۱میلیون دلار سودآوری داشت. پوست نهنگ بی‌مو است. در زیر پوست لایه‌ای ضخیم از چربی نهنگ[۱۵]، که نوعی بافت چربی است، وجود دارد. حرکت نهنگ با دم و بالۀ دمی صورت می‌گیرد. نهنگ‌ها معمولاً در هربار زایمان یک نوزاد به‌دنیا می‌آورند. نوزادان پس از دورۀ حاملگی ده تا دوازده ماهه زنده متولد می‌شوند. بیشتر نهنگ‌ها بی‌دفاع‌اند و به‌صورت گروهی شنا می‌کنند. معروف است نهنگ‌ها رهبری گیج‌شده را دنبال می‌کنند که آن‌ها را به ساحل می‌راند و در ساحل بر‌اثر خفگی می‌میرند؛ در این حالت وزن آن‌ها سبب فشردن شش‌هایشان می‌شوند.
تنوعات گونه‌ای. نهنگ‌های دندان‌دار شامل ۶۶ گونه‌اند که بزرگ‌ترین آن‌ها نهنگ اسپرم Physeter catodon است. این جانور ماده‌ای موم‌مانند، با نام موم کافوری، دارد که برای غواصی از آن استفاده می‌کند. هوای سردِ سوراخ‌های تنفسی موم کافوری را سرد، و متراکم می‌کند، در نتیجه نهنگ به غواصی می‌پردازد. وقتی نهنگ به‌سطح می‌آید، خون به‌سمت موم کافوری[۱۶] هدایت می‌شود، درنتیجه این ماده گرم می‌شود و تراکم آن کاهش می‌یابد. نهنگ قاتل[۱۷] عضو بزرگی از خانوادۀ دلفین[۱۸] (دلفین‌دا[۱۹]) است و اغلب در اقیانوس‌نماها نمایش داده می‌شود. نهنگ قاتل در حیات‌وحش هشت تا پانزده صدای مخصوص، و هر عضو خانواده لهجه‌ای مخصوص به‌خود دارد. نهنگ‌های قاتل اولین پستاندارانی‌اند که مشخص شده است مانند انسان لهجه دارند. نهنگ‌های بالون‌دار ده گونه دارند که در سه خانوادۀ نهنگ شیاردار[۲۰]، نهنگ‌های بزرگ[۲۱] و نهنگ‌های خاکستری[۲۲] قرار دارد. نهنگ خاکستری یا شیاردار معمولی Balaenoptera physalas به رنگ خاکستری است و زیاد بزرگ نیست. وال‌های بزرگِ خانوادۀ بالانیدا[۲۳] دارای بدنی ضخیم و سری بزرگ‌اند. این نهنگ‌ها مورد توجه شکارچیان نهنگ‌اند، زیرا به‌آرامی شنا می‌کنند و به‌دام‌اندازی آن‌ها نسبتاً ساده‌تر است. نهنگ بزرگ شمالی[۲۴] در معرض انقراض است. در ۱۹۹۹، این نهنگ کمتر از ۳۲۵ بازمانده داشت. نهنگ آبی Sibaldus musculus یکی از نهنگ‌های باله‌پشتی است. طول آن به ۳۱ متر، و وزنش به ۱۰۰ تن می‌رسد. این نهنگ بزرگ‌ترین جانور روی زمین است و از پلانکتون‌هایی تغذیه می‌کند که آن‌ها را با صفحات استخوان نهنگ تصفیه می‌کند. نهنگ بینی‌بطری[۲۵] به‌ندرت در آب‌های بریتانیا یافت می‌شود. نهنگ سفید[۲۶] بیشتر در نواحی دور از ساحل لابرادور[۲۷] و کانادا یافت می‌شود. درگذشته، مهم‌ترین نهنگ‌های دراز استخوان[۲۸] یا بزرگ، نهنگ گرین‌لند[۲۹] Balaena mysticetus و نهنگ بیس‌کاین[۳۰] Eubalaena glacialis بودند. نهنگ‌های منقاردار[۳۱] هجده گونه دارند و در همۀ اقیانوس‌ها یافت می‌شوند. این نهنگ‌ها اندازه‌ای متوسط دارند و کمتر شناخته شده‌اند. پوزۀ باریک آن‌ها شبیه پوزۀ دولفین است. در ۱۹۹۶، گونۀ جدیدی از نهنگ منقاردار در آب‌های شیلی کشف شد. نهنگ سرخربزه‌ای[۳۲] Peponocephala electra مانند دیگر نهنگ‌های منقاردار، نهنگی عمق‌زی است و از اسکوئیدها تغدیه می‌کند. بنا‌به برآورد طول آن ۵ متر، و وزنش حدود ۲ تن است. راستۀ سوم، آرکائوستی[۳۳]، فقط به‌شکل فسیل مشاهده شده است. در ۱۹۹۳، دیرینه‌شناسان ایالات متحد امریکا و پاکستان گونه‌ای فسیل نهنگ پادار کشف کردند و آن را Ambulocetus نامیدند. این نهنگ ۵ میلیون سال قدمت دارد و به اندازۀ یک شیر دریایی[۳۴] نر است. این نهنگ قادر بود روی زمین راه برود، اما بیشتر وقتش را در دریا سپری می‌کرد.
تغذیه. نهنگ گوژپشت[۳۵] Megaptera novaeangliae کریل[۳۶]ها را به دام می‌اندازد. نهنگ آن‌ها را در حباب‌هایی، که به‌منظور متراکم کردن‌شان در ناحیه‌ای مرکزی و کوچک می‌سازد، محاصره می‌کند، سپس آن‌ها را می‌خورد. نهنگ اسپرم بیشتر از اسکوئید تغذیه می‌کند. این جانور تا عمق ۱۰۰۰ متری غواصی می‌کند. گزارش شده است که این نهنگ در غواصی‌هایش به عمق ۳هزار متری نیز فرورفته است. زمان غواصی ممکن است یک ساعت طول بکشد، اما معمولاً حدود ده دقیقه است. چگونگی به دام اندازی اسکوئیدها، به‌صورت کامل، شناخته نشده است، اگرچه اسکوئیدها غالباً نشانه‌هایی از مکش روی سر نهنگ اسپرم بر جای می‌گذارند. در ایران، از این راستۀ جانوری، دو زیرراسته، یکی نهنگ‌های بالون‌دار و دیگری نهنگ‌های دندان‌دار، رده‌بندی شده‌اند. در آب‌های خلیج‌فارس و دریای عمان، نهنگ گرمسیری Balaenoptera edeni، نهنگ آبی Balaenoptera museulus، نهنگ خاکستری Balaenoptera physalus، و نهنگ گوژپشت Megaptera novaeanyliae جزو نهنگ‌های بالن‌دار، از خانوادۀ نهنگ‌های شکیل شناسایی شده‌اند.
- ↑ Cetacea
- ↑ tail flukes
- ↑ toothed whales
- ↑ odontoceti
- ↑ baleen whales
- ↑ mysticeti
- ↑ dolphins
- ↑ sperm whale
- ↑ whalebone
- ↑ Plankton
- ↑ finback whale
- ↑ right whale
- ↑ blue whale
- ↑ whaling
- ↑ blubber
- ↑ Spermaceti
- ↑ killer whale
- ↑ dolphin family
- ↑ delphinidae
- ↑ rorquals
- ↑ right wholes
- ↑ grey whales
- ↑ ballaenidae
- ↑ northern right whale
- ↑ bottle-nosed whale
- ↑ white whale
- ↑ Labrador
- ↑ whalebone
- ↑ greenland whale
- ↑ biscayan whale
- ↑ beaked whales
- ↑ melon-headed whale
- ↑ archaeoceti
- ↑ Sea lion
- ↑ humpback whale
- ↑ Krill