نواب اربعه
نُوّابِ اَرْبَعه
نزد اماميه، چهارتن از دانشوران و اندیشمندان بزرگ شیعه که از سوی حضرت ولی‌عصر (عج) در دوران غیبت صغری (۲۶۰ـ۳۲۹ق) نیابت و سفارت خاص داشته‌اند و مرجع و پیشوای عموم شیعیان دوازده امامی بوده‌اند. اسامی آنان به‌ترتیب دورۀ نیابت چنین است: ۱. ابوعمرو عثمان بن سعید عَمْری أسدی سمّان؛ ۲. ابوجعفر محمد بن عثمان بن سعید عَمري؛ ۳. ابوالقاسم حسین بن روح نوبختی؛ ۴. ابوالحسن علی بن محمد سَمُری. عثمان بن سعید از ۱۱سالگی به محضر امام هادی (ع) راه یافت و به کسب علم و معرفت پرداخت و در شمار یاران نزدیک و مورد وثوق آن حضرت قرار گرفت و نیز از اصحاب خاص امام حسن عسکری (ع) و مورد اعتماد آن حضرت بود. در ابتدای غیبت صغری به نیابت امام عصر (عج) منصوب شد و حدود ۲۶۵ق وفات یافت. محمد بن عثمان پس از درگذشت پدر به مقام نیابت خاصه نایل آمد و حدود ۴۵ سال در این منصب باقی بود تا این‌که در ۳۰۴ق وفات یافت. حسین بن روح نوبختی: ایرانی‌تبار از خاندان معروف نوبخت بود که پس از وفات محمد بن عثمان به فرمان امام عصر (عج) بر مسند نیابت خاصۀ آن حضرت نشست و تا هنگام وفات (سال ۳۲۶ق) به تدبیر امور شیعه پرداخت. عامه و خاصه او را به علم و درایت می‌شناختند. در کمال تقیّه زندگی می‌کرد و در زمان نیابت او حوادث مهمی از‌جمله کشته‌شدن برخی مدعیان دروغین نیابت روی داد. علی بن محمد سَمُری: آخرین نایب خاص امام عصر (عج) که حدود چهار سال (۳۲۶ـ۳۲۹ق) این منصب را متصدّی شد و توقیع مشهور امام مبنی‌بر وقوع غیبت تامّه (غیبت کبری) و پایان دورۀ نیابت خاصه و تکذیب مدعیان مشاهده و ارتباط پیاپی با امام، توسط او صدور یافت. وی شش روز پیش از وفاتش آن توقیع را بر خواص شیعه قرائت کرد و از مرگ خود پس از شش روز از آن تاریخ خبر داد، وقتی روز ششم نزد او آمدند در حال احتضار بود، از وصیّ او پرسیدند پاسخ داد: «لله امر هو بالغه» (کاری است که با خداوندست و او به سامانش خواهد رساند)، و بلافاصله وفات یافت. توقیعات امام توسط نواب اربعه صادر می‌شد، و ایشان در حفظ عقاید شیعه و تقویت ایمان آن‌ها نقش مهمی ایفا کردند، و در دفع شبهات مخالفان و پاسخگویی به اشکالات تلاش نمودند، اخذ و توزیع اموال امام (ع) را برعهده داشتند و به دور از جنجال‌های سیاسی و فعالیت‌های اجتماعی چشمگیر دوران نیابت را به‌پایان بردند. محل سکونت و مدفن هر چهار تن در بغداد و آرامگاه هر یک از آنان از مزارهای مشهور آن دیار است. نيز ← ابرنواختر