مصر باستان، هنر
مصر باستان، هنر
هنر مصر باستان به سه دورۀ اصلی تقسیم می‌شود: پادشاهی‌های قدیم، میانه، و نوین، که از حدود ۳هزار سال پ‌م آغاز شد و ۲هزار سال ادامه یافت. در طول این مدت با وجود برخی تحولات سبْکی، استمرار درخورِ توجهی در هنر این سرزمین حفظ گردید، که بازتابی است از یک جامعۀ عمیقاً دینی و سنتّی. مجسمه‌ها و نقاشی‌ها، کلاً از ضابطه‌های سبْکی، و مقررات سخت و نمادهای دینیِ مبتنی‌بر اعتقاد به زندگی پس از مرگ، صور آرمانی مُردگان و خویشان و خدمتگزاران و متعلقّاتشان، تبعیّت می‌کنند. در دوران افول تدریجی قدرت مصر، شیوۀ هنری آن، محافظه‌کارانه و تابع دین باقی ماند؛ لیکن مهارت‌های فنی و تولیدات فراوان هنری همچنان افزایش یافت. بیشتر مجموعه‌های هنری مصر در موزۀ ملی قاهره[۱]، و موزۀ بریتانیا[۲]، لندن، نگهداری می‌شوند.
دورۀ آغازین سلسلۀ پادشاهی، و قلمرو باستان[۳] (۲۹۲۰ تا ۲۱۳۴پ‌م). هنر این دوره در مجسمۀ یادمانیِ ابوالهول بزرگ[۴] در جیزه[۵] (ح ۲۵۳۰پ‌م) متجلّی گردیده است. این مجسمه، پیکر غول‌آسای شیری با سر انسان است که در صخره‌ای سنگی کنده‌کاری شده است؛ طول این مجسمه ۵۶.۴ متر، و ارتفاع آن ۱۹.۲ متر است، و از معبر هرم خِفرَع[۶] نگهبانی می‌کند. مجموعه‌ای غنی از اشیای دفن‌شده در کنار مردگان، از این دوران به‌‌دست آمده است، که جامه، زیورآلات، جواهر، سلاح، و مجسمه‌هایی از سنگ و فلزات قیمتی را دربر‌می‌گیرد. قواعد سبْکیِ خاصّی بر نقاشی مصر حاکم بوده است، همچون بازنمایی سر و ران‌ها و پاهای انسان از نیم‌رخ، و شانه‌ها و چشمان درشت‌شده از روبه‌رو. دیوارنگاره‌های غازهای مدوم[۷] (موزۀ ملی، قاهره) متعلق به حدود ۲۵۳۰پ‌م، صحنه‌های پرنشاط متنوعی از زندگی آن عصرند.
سلطنت ميانه (سلطنت ميانه[۸]) (۲۰۴۰ـ۱۶۴۰پ‌م). در این دوره مصر علیا و سفلی، تحت سلطۀ یک فرمانروا اتحاد یافت. مقبره‌های تراشیده‌شده از سنگ، تلاش در دست‌یابی به واقع‌گرایی[۹] در دیوارنگاره‌ها، و درکی عمیق‌تر در مجسمه‌سازی از تک‌چهره، همچون سردیس سِسوستریس سوم[۱۰] (موزۀ ملی، قاهره)، از دستاوردهای این دوره است. پیکره‌هایی که در ردایی پیچیده شده‌اند و فقط سر، دو دست، و دو پای آن‌ها از پوشش بیرون مانده، از دیگر نمونه‌های این دوره‌اند.
سلطنت نوين (سلطنت نوين[۱۱]) (۱۵۵۰ـ۱۰۷۰پ‌م). این دوره بازنمودی است از شیوه‌ای مهذّب‌تر در نقاشی، و ظرافت در جواهرسازی و اثاث خانه. در دورۀ طلایی سلسله پادشاهی هجدهم (۱۵۵۰ـ۱۰۷۰پ‌م) معابد کارنک[۱۲] و لوکسور[۱۳]، و هزارخَم مقابر در درّۀ شاهان[۱۴] بنا گردید. فرعون‌های آن دوران آخِناتون[۱۵] و تحوت‌عَنخ‌آمون[۱۶] شیوه‌ای افراطی را بنا نهادند؛ از آثار این دوره‌اند: کنده‌کاری‌های مخلوقات خداگونه؛ مجسمۀ آخِناتون؛ تابوتی از طلا برای جسد مومیایی‌شدۀ تحوت‌عَنخ‌آمون (ح ۱۳۵۲ـ۱۳۶۱پ‌م؛ موزۀ ملی، قاهره)؛ و سردیس ملکه نِفِرتیتی[۱۷]، همسر اخناتون (ح ۱۳۶۰پ‌م؛ موزۀ باستان‌شناسی فلورانس[۱۸]). مجسمه‌های یادمانی رامسس دوم[۱۹] از آثار قرن ۱۳پ‌م تاریخ‌گذاری، و در ابوسیمبل یافت شده‌اند.