پومپیوس کبیر (۱۰۶ـ ۴۸پ م)
پومْپیوس کبیر (۱۰۶ـ ۴۸پ‌م)(Pompey the Great)
(پومْپِی؛ نام کامل: گِنایوس پومپیوس ماگنوس[۱]) سردار و دولتمرد رومی. از ۶۰ تا ۵۳پ‌م، به همراه یولیوس سِزار[۲] و مارکوس لیویوس کراسوس[۳]، اولین حکومت مردان سه‌گانه[۴] را تشکیل داد. پومپیوس، که در ابتدا حامی سولا[۵] بود، با کراسوس در ۷۰پ‌م کنسول[۶] مشترک شد. مهرداد ششمِ ائوپاتور[۷]، شاه پونتوس[۸]، را شکست داد و سوریه و فلسطین را ضمیمۀ روم کرد. او با یولیا[۹]، دختر سِزار ( ـ۵۴پ‌م)، در ۵۹پ‌م ازدواج کرد. پومپیوس بعد از فروپاشی حکومت مردان سه‌گانه در ۵۳پ‌م به ناچار رهبر جناح سناتورها شد. با آغاز جنگ داخلی در ۴۹پ‌م به یونان عقب‌نشینی کرد؛ در فارسالوس[۱۰] در ۴۸پ‌م از سِزار شکست خورد و در مصر به قتل رسید. پومپیوس یکی از بزرگ‌ترین سرداران روم بود و، پیش از معرفی‌شدن به مجلس سنا در مقام کنسول در ۷۰پ‌م، فرماندهی قشون‌های مختلف را برعهده داشت. پس از مرگ پدرش، پومپیوس استرابو[۱۱]، سپاهی از سربازان قدیمی و زیردستان پدرش تشکیل داد و از سولا در جنگ اجتماعی حمایت کرد. سولا نیز به پاس این خدمت به پومپیوس، از سر تمسخر، لقب ماگنوس[۱۲] (بزرگ) داد. او در ۷۷پ‌م شورشی را در ایتالیا سرکوب کرد و سال بعد با سِرتوریوس[۱۳] در اسپانیا جنگید. در ابتدا پیروزی‌هایی در برابر سرداران سرتوریوس کسب کرد؛ سپس خود سرتوریوس جلوِ پیشروی او را در نزدیکی رود سوکرا (شاید ابرو[۱۴]ی کنونی) گرفت. نبرد با قتل سرتوریوس به پایان رسید و پومپیوس به رم بازگشت؛ به شکست قیام اسپارتاکوس[۱۵] کمک کرد و سپس وارد مجلس سنا شد. در ۶۷پ‌م مأمور پاک‌سازی مدیترانه از راهزنان دریایی شد و ظرف مدت سه ماه این مأموریت را به پایان رساند. پومپیوس برای پایان‌دادن به جنگ با مهرداد ششم ائوپاتور، شاهِ پونتوس، اعزام شد؛ او را در لوکوس[۱۶] در ۶۶پ‌م شکست داد و سپس تیگرانس کبیر[۱۷]، حاکم اَرمنیه، را وادار به تسلیم کرد. در ۶۳پ‌م در جنگ داخلی یهودیه[۱۸] مداخله کرد؛ به بیت‌المقدس (اورشلیم) هجوم برد و وارد مقدس‌ترین مکان یهودیان شد، ولی ذخایر آن را از تعدی مصون داشت. سپس ایالات شرقی روم را سازماندهی کرد، که ساختار اداری آن تا قرن‌ها بعد دست‌نخورده باقی‌ماند. شکست‌های سیاسی به اتحاد او با سِزار و کراسوس در اولین حکومت مردان سه‌گانه انجامید. پس از مرگ کراسوس، پومپیوس حاضر نشد که سِزار را هم‌طراز خود بداند و از مخالفان او در مجلس سنا حمایت کرد، که این امر به جنگ داخلی در ۴۹پ‌م انجامید. سپس ایتالیا را ترک و سپاهی بزرگ در مقدونیه[۱۹] فراهم کرد و قصد داشت که به روم بازگردد، ولی بسیاری از سناتورهای سرشناس، که به اردوی او گریخته بودند، از دستورات او سرپیچی کردند و به مانعی بزرگ تبدیل شدند و شاید بر فرماندهی او در نبردهایی نیز تأثیر گذاشتند. اگرچه ارتش پومپیوس تجربه و اعتماد به نفس لژیون‌های سِزار را نداشت، در دوراخیوم[۲۰] تا آستانۀ پیروزی پیش رفت، اما در فارسالوس شکست نهایی را پذیرفت. پومپیوس به مصر گریخت و در آن‌جا به‌قتل رسید.