چرخه کربن پرتوزا

چرخۀ کربن پَرتوزا (radiocarbon cycle)

تولید و بازیافت رادیوایزوتوپ کربن‌ـ۴‌۱ (C ۱۴). رادیوایزوتوپ هنگامی ایجاد می‌شود که شارِ‌ نوترونِ حاصل از تابش کیهانی بمباران‌کنندۀ بالای جوّ، در برابر نیتروژن موجود مؤثراً واکنش نشان دهد. مقدار کربن‌ـ۱۴ مصرفی موجودات زنده سرانجام هنگامی‌که رستنی‌ها پژمرده یا اجساد حیوانات تجزیه شوند به جوّ باز می‌گردد، مگر آن‌که در بقایای محفوظ‌‌مانده و دست‌ساخت‌های آلی محبوس ماند. واپاشی پرتوزا اساس روش سال‌یابی با کربن پرتوزا است. در اصل غلظت کربن ـ۱۴ نایکنواخت است، مثلاً در مناطق قطبی که میدان مغناطیسی زمین در انحراف تابش کیهانی کمتر مؤثر است غلظت کربن بیشتر است، اما جریان‌های هوا با سرعت حدود ده کیلومتر بی‌درنگ کربن‌ـ۱۴ تازه ایجادشده را به‌صورت جزئی از گاز دی‌اکسید کربن پخش می‌کنند. هرساله حدود ۷.۵ کیلوگرم کربن‌ـ‌۱۴ به مقدار کربن کرۀ زمین افزوده می‌شود و در سراسر اقیانوس‌ها، زیست‌کره، و جوّ (اتمسفر) پخش می‌شود. تغییر میدان مغناطیسی و فعالیت لکه‌های خورشیدی شدت تابش کیهانی را تغییر می‌دهند و بر تولید کربن‌ـ۱۴ تأثیر می‌گذارند.

 

---