کتابخانه و موزه ملی ملک
کتابخانه و موزۀ ملی مَلِک
(واژۀ «ملی» در عنوان به‌معنای غیردولتی بودن آن است) کتابخانه‌ای معتبر واقع در تهران. مؤسس کتابخانه، حاج حسین‌آقا ملک ( ـ۱۳۵۱ش)، با علاقۀ شخصی، از ۱۳۰۳ش کتاب‌ها و آثار هنری‌ای را در دو شهر تهران و مشهد گرد آورد. در ۱۳۱۴ش مجموعۀ مشهد به تهران منتقل شد و حاج حسین‌آقا خانۀ اجدادی‌اش را، در بازار بین‌الحرمین تهران، به کتابخانه‌ای عمومی تبدیل کرد. در ۱۳۱۶ش کتابخانه را وقف آستان قدس رضوی کرد تا «شعبه‌ای از کتابخانۀ مقدسۀ رضویه باشد» و «کافه و عامۀ افراد سکنۀ ایران بدون رعایت ملیت حق استفاده داشته باشند». براساس بند هشت وقف‌نامه «تولیت موقوفه در زمان حیات واقف، در اختیار خود اوست و او در همۀ امور، جز فروش، مختار و مطلق است. پس از درگذشت واقف، تولیت موقوفه با نایب‌التولیۀ آستان قدس رضوی و نظارت بر امور موقوفه بر عهدۀ دو فرزند واقف و دادستان کل کشور است». همچنین واقف سهمی از عواید خالص موقوفات خود را به خرید کتاب و لوازم موزه اختصاص داده است. در ۱۳۴۲ش با احداث سه مخزن و یک سالن قرائت، به مساحت ۱۵۰ متر مربع، فضای کتابخانه توسعه داده شد. به سبب کمی جا و مشکل فضا، در ۱۳۶۴ش احداث ساختمان جدید برای کتابخانه، در زمینی به مساحت ۶هزار متر مربع، در مرکز شهر تهران، در بخش جنوب شرقی فضای سبز ساختمان مرکزی وزارت امور خارجه، آغاز شد. ساختمان جدید ۹هزار متر مربع زیربنا دارد. حدود ۳,۵۰۰ متر مربع به کتابخانه و بقیه به موزه اختصاص داده شده است. کتابخانه دو تالار مطالعه، سه مخزن کتاب، بخش خدمات فنی، و بخشی برای صحافی و مرمت دارد. با انتقال منابع به ساختمان جدید، کتابخانه و موزه در ۵/۱۰/۱۳۷۶ رسماً افتتاح شد. برخی کتاب‌ها و آثار هنری نفیس این کتابخانه در ایران، و شاید در جهان، کم‌نظیر یا بی‌نظیرند. کتابخانه حدود ۵۰هزار نسخۀ چاپی و چاپ سنگی و ۱۹هزار عنوان نسخۀ خطی (در ۶هزار مجلد) دارد. از قدیم‌ترین نسخه‌های چاپی کتابخانه می‌توان به القانون فی الطب از ابن‌سینا (چاپ دوم، ۱۵۹۳)، القرآن و هو شرعةالاسلامیه (چاپ هامبورگ، ۱۶۹۴) و همچنین اصول اقلیدس از خواجه نصیرالدین طوسی (چاپ استانبول، ۹۹۶ق) اشاره کرد. قدیم‌ترین نسخۀ خطی کتابخانه بخشی از قرآن مجید است، منسوب به امام حسن مجتبی (ع)، به خط کوفی بر پوست آهو، با مهر شاه اسماعیل اول صفوی. در بخش موزه چندین مجموعۀ هنری بی‌نظیر وجود دارد، از جمله مجموعۀ نقاشی، خط، و مینیاتورهای ایرانی و هندی. در این مجموعه سیزده تابلوی نقاشی از کمال‌الملک، تصاویر نقاشی‌شده از سیاستمداران و دانشمندان ایرانی، قطعاتی از خط‌های رضا عباسی، بایسنقر میرزای تیموری، ناصرالدین‌شاه، درویش طالقانی دیده می‌شود. مجموعۀ تمبر موزه، به‌ویژه مجموعۀ تمبرهای کشورهای خاورمیانه، در نوع خود در جهان بی‌نظیر است. از دیگر مجموعه‌های هنری موزه قالی و قالیچه‌هایی است که تعدادی از آن‌ها کار طراحان و بافندگان بزرگ ایرانی است. مجموعۀ سکه‌های ایرانی ـ اسلامی موزه نیز اهمیت خاصی دارد، از جمله سکه‌های ایران پیش از اسلام (از هخامنشی تا ساسانی) و سکه‌های بعد از اسلام (از عباسیان تا امروز) و سکه‌هایی که به مناسبت ولایتعهدی امام رضا (ع) در خراسان ضرب شده است. از دیگر آثار نفیس موزۀ ملک لباس و کشکول و تبرزین شاه‌عباس اول صفوی؛ سند ازدواج امیرکبیر با عزت‌الدوله، خواهر ناصرالدین‌شاه؛ عکس و عینک منسوب به حکیم حاج ملاهادی سبزواری و تعدادی مرقعات است. مجموعۀ کتاب‌های کتابخانه به زبان‌های فارسی، عربی، انگلیسی، فرانسه، آلمانی، روسی، ایتالیایی، صربی و لاتینی است که با نظام دهدهی دیویی رده‌بندی شده‌اند.