کوآنزیم

کوآنْزیم (coenzyme)

(یا: کمک زیمامه) جزء کوچک غیر پروتئینی ترکیبات آلی که به آنزیم می‌چسبد و برای عملکرد درست آنزیم ضروری است. کوآنزیم‌های دارای اتصال محکم را گروه‌های افزایشی می‌نامند. به گونه‌های دارای اتصال سست و غیر آلی کوفاکتور (عامل کمکی) می‌گویند. کوآنزیم طی واکنش معمولاً تغییر نمی‌یابد، ولی در صورت تغییر، به‌سرعت به‌شکل اولیۀ خود برمی‌گردد. کوآنزیم‌های مشهور عبارت‌اند از اِن‌اِی‌دی، اِی‌تی‌پی و کوآنزیم اِی. بیشتر کوآنزیم‌ها نوکلئوتیدها، مثل اِی‌تی‌پی (آدنوزین تری ‌فسفات)؛ اِن‌اِی‌دی (نیکوتینامید آدنین دی‌ نوکلئوتید)؛ فلاوین نوکلئوتیدها؛ یوریدین دی‌فسفات که در سوخت‌و‌ساز گالاکتوز به‌کار می‌رود؛ گوانوزین تری‌فسفات که در ساختن پروتئین به‌کار می‌رود؛ سایتدین نوکلئوتیدها که برای ساخت اسیدهای چرب به‌کارمی‌روند؛ استیل کوآنزیم اِی که در ساخت گلوکز، اسیدهای چرب، و استروئیدها به‌کار می‌رود. سایتوکروم‌ها از کوآنزیم‌های مهم در تشکیل اِی‌تی‌پی‌اند. ویتامین‌ها برای موجودات زنده بسیار پراهمیت‌اند، زیرا بسیاری از آن‌ها پیش‌سازهای کوآنزیم‌هایی‌اند که برای فعالیت طبیعی ضروری‌اند. کوفاکتورهای دارای اتصال سست معمولاً یون‌های فلزی‌اند. یون‌های روی برای فعالیت‌ آنزیم‌های الکل دهیدروژناز، کربونیک آنیدراز، و کربوکسی پپتیداز ضروری‌اند، در حالی‌که منیزیوم برای فعالیت آنزیم‌هایی مثل انواع ATPase لازم است که گروه‌های فسفات را انتقال می‌دهند. آهن را سایتوکروم‌ها، پراکسیداز، و نیز کاتالاز و فردوکسین، ناقل الکترون فتوسنتزی، به‌کار می‌گیرند. پتاسیم برای پیروات فسفوکیناز، و سدیم برای فعالیت انواع ATPase‌ غشاها ضروری‌اند. کوفاکتورهای فلزی ممکن است به دو روش عمل کنند: یا با ایجاد پیوندهایی آنزیم و پیش‌ماده را کنار یکدیگر نگه می‌دارند یا فعالیت کاتالیزوری دارند. مثلاً، اتم آهن در آنزیم کاتالاز مرکز کاتالیزوری تجزیۀ پراکسید هیدروژن است. با این همه، عموماً کوفاکتورها مواد حد واسط انتقال الکترون یا ترکیبات حامل گروه‌های فعال‌اند.

 

---