نمایش مبدأ برای اخوت، انجمن


اُخُوّت، انجمن <br>
<p>اولین محفل سازمان‌یافته در ایران در دورۀ [[قاجاریه، سلسله|قاجار]]. در ۱۳۱۷ق به همّت میرزا علی‌خان ظهیرالدوله برای ترویج مساوات و برادری برپا شد. انجمنی مذهبی شبیه به [[اخوان الصفا|اخوان‌الصفا]] بود و تحت‌تأثیر افکار صوفیانۀ [[صفی علی شاه، حسن (اصفهان ۱۲۵۱ ـ تهران ۱۳۱۶ ق)|صفی‌علی‌شاه]] قرار داشت. اعضای آن از طبقات گوناگون اجتماعی تشکیل می‌شدند. ظهیرالدوله سعی داشت اشراف و شاهزادگان را به سوی انجمن جلب کند. انجمن نخست ۱۱۰ عضو داشت. یک هیئت مشاوره یازده‌نفری به ریاست خود ظهیرالدوله انجمن را اداره می‌کرد. نظام‌نامۀ انجمن از شش فصل و ۵۲ ماده تشکیل می‌شد و حاوی دستورات اخلاقی بود. با آن‌که سازمانی سیاسی نبود، به مشروطه‌خواهان کمک‌های فراوان کرد. نشانۀ انجمن دو تبرزین متقاطع بود که در محل تقاطع آن‌ها یک کشکول و تسبیح آویزان بود و بالای کشکول تاریخ ۱۳۱۷ و پایین آن حرف «ص» (مخفف صفا) حک شده بود. انجمن در شهرهای دیگر مانند [[کرمانشاه، شهر|کرمانشاه]]، [[همدان]]، [[سمنان، شهر|سمنان]]، [[سنگسر، شهر|سنگسر]]، [[شهمیرزاد، شهر|شهمیرزاد]]، [[ساری، شهر|ساری]]، [[شاهی، شهر|شاهی]]، [[شیراز، شهر|شیراز]]، [[خرم آباد، شهر (لرستان)|خرم‌آباد]]، [[مشهد، شهر|مشهد]] و [[اصفهان، شهر|اصفهان]]، همچنین در شهر [[بغداد]] شعبه داشت. جلسات آن شب‌های جمعه برگزار می‌شد. مدتی نشریه‌ای به نام ''اخلاق'' را زیر نظر ظهیرالدوله منتشر می‌کرد. شعبۀ کرمانشاه، روزنامۀ ''کوکب غرب'' و شعبۀ شیراز روزنامۀ ''اخوت'' را به مدیریت عبدالکریم معروفعلی منتشر می‌کردند. ظهیرالدوله کوشید صوفیگری را در خدمت مسائل اجتماعی، فرهنگی و حتی سیاسی درآورد و حتی درویش‌ها را از پوشیدن لباس درویشی منع کرد. انجمن نظام‌نامه‌ای شامل وظایف اعضا و اصول آن‌ها در شش فصل داشت، که فصل اول مقصد انجمن، فصل دوم تشرف به انجمن، فصل سوم ادارۀ انجمن و تکالیف آن، فصل چهارم شعبه‌های انجمن، فصل پنجم حقوق انجمن و فصل ششم تکالیف انجمن بود. این جزوه فقط در اختیار کسانی قرار داده می‌شد که عضو انجمن بودند. عده‌ای آن را یک سازمان فراماسونری و وابسته به گراندلُژ [[فرانسه]] می‌دانند. گفته شده است که سنت‌های ماسونی و تصوف در این انجمن با هم تلاقی یافتند، ولی همواره اخلاقی بر اصول تصوف رجحان داشتند، پس از ظهیرالدوله، ارتباط آن با لژهای فراماسونی بیشتر شد و خط‌مشی ادارۀ آن تغییر کرد، ازجمله به مرکز لژ بیداری ایران تبدیل شد. دبیرخانۀ گراندلُژ مستقل ملی در محل انجمن، که خانۀ خود ظهیرالدوله بود، قرار داشت و جلسات لژهای فراماسونیِ مهر، آفتاب، صفا، و وفا در سالن انجمن برگزار می‌شد. عمده‌ترین فعالیت‌های آن برپایی جشن در عیدهای مذهبی و برگزاری جشن گل در فروردین هر سال در شمیران بود. در ایام سوگواری مجلس عزاداری برپا می‌کرد. در زمینۀ ترویج صنایع دستی ایران نیز فعال بود. اولین انجمنی بود که ارکستر و سرودی خاص خود داشت که میرزا [[شیدا، علی اکبر (تهران ۱۲۵۸ـ ۱۳۲۴ق)|علی‌اکبر شیدا]] و ظهیرالدوله مشترکاً سروده بودند. از اعضای ارکستر آن سماع حضور، [[شهردار، مشیر همایون (۱۲۶۱ـ۱۳۴۸ش)|مشیر همایون]] و کلنل [[وزیری، علینقی (تهران ۱۲۶۶ـ همان جا ۱۳۵۸ش)|علی‌نقی وزیری]] بودند و رهبری آن را [[درویش خان|درویش‌خان]] برعهده داشت. تأسیس مدرسۀ معرفت نیز ازجمله فعالیت‌های انجمن اخوت بود. سه فعالیت مهم آن برگزاری گاردن ‌پارتی برای کمک به کسانی بود که در آتش‌سوزی ۱۳۱۸ق آمل دچار خسارت شدند؛ برگزاری جشن نصرت ملی پس از فتح تهران به وسیلۀ مجاهدان در ۱۳۲۷ق و خلع [[محمدعلی شاه قاجار (تبریز ۱۲۸۹ـ ایتالیا ۱۳۴۴ق)|محمدعلی شاه]] از سلطنت، و صرف عواید جشن برای کمک به خانواده‌های کشته‌شدگان و مجروحان؛ و روی صحنه‌آوردن یک نمایش‌نامه که ظهیرالدوله نوشته بود که درآمد آن صرف امور خیریه شد. پس از سقوط محمدعلی شاه، فعالیت‌های آن علنی شد و محمدحسن‌میرزا ولیعهد به آن پیوست. انجمن پس از مرگ ظهیرالدوله همزمان با به‌قدرت رسیدن رضاشاه، به‌رغم ممنوعیت تشکیل انجمن‌ها و سازمان‌ها، و در دورۀ محمدرضا پهلوی همچنان فعالیت داشت. در ۱۳۲۷ش، دکتر اسماعیل مرزبان، ملقب به امین‌الملک پنجاهمین سال تأسیس انجمن را جشن گرفت و نام هیئت مشاوران آن چاپ و منتشر شد. در دوره‌های بعدی علیرضا حکیم خسروی، دبیر انجمن، کتاب ''تاریخ صحیح بی‌دروغ'' ظهیرالدوله را منتشر کرد. جلسات انجمن اخوت تا سال‌های پیش از پیروزی انقلاب اسلامی برگزار می‌شد ولی از فعالیت‌های آن پس از ۱۳۵۷ش، اطلاعی در دست نیست.</p>
<br><!--11153200-->
[[رده:جامعه شناسی]]
[[رده:نهادهای اجتماعی، تأسیسات و انجمن ها]]