نمایش مبدأ برای بیشاپور، شهر باستانی


بیشاپور، شهر باستانی   Bishapur

[[File:12466300-2.jpg|thumb|نمایی هوایی از شهر]]

[[File:12466300.jpg|thumb|از آثار برجامانده از شهر]]

بر سر راه [[شیراز، شهر|شیراز]] به [[کازرون، شهر|کازرون]]، در فاصلۀ ۱۴۰کیلومتری شیراز و ۲۳کیلومتری غرب کازرون و در نزدیکی [[تنگ چوگان، نقوش برجسته|تنگ چوگان]] واقع است و از آب رود شائور (شاپور) مشروب می‌شود که از تنگ چوگان می‌گذرد. بیشاپور در دشتی سرسبز قرار دارد که در یک سوی آن کوه قلعه دختر است. بیشاپور حد فاصل [[فارس، استان|فارس]] و [[خوزستان]] است. 

[[نولدکه، تیودور (۱۸۳۶ـ۱۹۳۰)|نولدکه]]<ref>Theodor Nöldeke</ref> بیشاپور را واژه‌ای آرامی به‌معنی بیت شاپور یا سرای شاپور می‌داند و از نظر شماری دیگر از مستشرقان، بیشاپور واژه‌ای است پهلوی به معنیِ «از کارهای خوب شاپور». بیشاپور مرکز کوره (گوره ـ‌ گَور ـ خوره) یا ایالت شاپور بود. 

طرح بیشاپور به‌خلاف شهرهای گرد فیروزآباد و دارابگرد، کاملا چهارگوش بوده و ابعاد آن ۲×۱ کیلومتر است؛ از این نظر بیشاپور طرحی هیپودامین<ref>Hypodamian
</ref> یا شطرنجی دارد و گمان می‌رود مهندسان رومی آن را طراحی کرده باشند. این حدس بر پایۀ حضور موزاییک‌های رومی در تالار تشریفات بیشاپور تقویت می‌شود؛ گرچه بیشاپور پیچیدگی معماری و شهرسازی رومی را ندارد و بسیار ساده است. در دهه‌های ۱۹۳۰ و ۱۹۴۰م [[هرتسفلد، ارنست امیل (۱۸۷۹ـ۱۹۴۸)|ارنست هرتسفلد]]<ref>Ernest Herzfeld</ref> و [[گیرشمن، رومن (۱۸۹۵ـ۱۹۷۹)|رومن گیرشمن]]<ref>Roman Ghirshman</ref> به بررسی بیشاپور پرداختند. گیرشمن و ژرژ سال<ref>George Sale</ref> در ۱۹۳۵ و ۱۹۴۱م کاوش‌هایی در بیشاپور انجام دادند. گیرشمن بدون هیچ کاوشی و با ادعایی عجیب گفته است نبی اکرم (ص) در بیشاپور نماز اقامه کرده و یا خرابه‌های موسوم به [[آناهیتا، معبد (بیشاپور)|معبد آناهیتا]] همان آتشکده‌ای است که اردشیر برافراشت و دین زردشتی را رسمیت داد! در اواخر دهۀ ۱۳۴۰ش و اوایل دهۀ ۱۳۵۰ش [[سرافراز، علی اکبر (همدان ۱۳۰۶ش)|علی‌اکبر سرافراز]] به عملیات مرمت و کاوش در بیشاپور پرداخت. نتایج کاوش‌های او نشان داد که شهر باستانی بیشاپور در سه دورۀ تاریخی شکل گرفته است: اول دورۀ [[عیلام، پادشاهی|عیلامی]] است که از آن اطلاعاتی بسیار اندک در دست است؛ دومین دورۀ [[ساسانیان|ساسانی]] و سومین دوره از صدر اسلام تا اوایل قرن ۵ق. شهر ساسانی بیشاپور دارای سور و حصار سنگی ستبر و بلندی بود و خندقی پیرامون آن‌جا حفر کرده بودند. دو خیابان اصلی شمالی و جنوبی شهر را به چهار قسمت تقسیم می‌کردند که در میدانی به‌هم می‌رسیدند که دو ستون یادمان [[شاپور ساسانی اول|شاپور اول ساسانی]] در آن‌جا نصب شده‌اند. گیرشمن بدون توجه به متن پهلوی دو ستون نامبرده، آن‌ها را جایگاه نذورات معرفی کرده بود. متن پهلوی ساسانی و پارتی دو ستون یادمان را اَپسای دبیر نوشته است و براساس آن آشکار می‌شود که احداث شهر در ۲۶۶م و پس از پیروزی شاپور اول ساسانی بر [[والریانوس]]، امپراتور روم، به ‌پایان رسیده بود؛ گویا اسرای رومی در احداث شهر مشارکت داشتند. کاوش‌ها ثابت می‌کند که خرابه‌های موسوم به آتشکدۀ آناهیتا در اصل پرستشگاه آب و ایزد اردویسور آناهیتاست. پرستشگاه آناهیتای بیشاپور بنایی است مکعبی‌شکل که هر ضلع آن چهارده‌متر است و آن را شش متر پایین‌تر از سطح آب‌های جاری ساخته‌اند تا آب نهر شائور با کانال‌هایی به درون حوض مرکزی معبد هدایت شود و از آن‌جا در پیرامون بنا به‌گردش درآید. مرکز معبد بدون سقف است و به‌جای صحن، حوض مرکزی بسیار کم‌عمقی ساخته‌اند. تندیس گاو که نماد ایزد آناهیتاست بر فراز دیوارهای فوقانی نصب شده بود تا سیمای آن درون آب منعکس شود. [[آناهیتا (اسطوره)|آناهیتا]]، ایزد محبوب اولین شاهان ساسانی بود. [[ساسان]]، [[اردشیر بابکان ( ـ۲۴۱م)|اردشیر بابکان]] و شاپور سرپرستی آتشکدۀ آناهیتا در شهر [[استخر، شهر قدیم|استخر]] را برعهده داشتند. کاخ شاپور با وسعت ۷۸۱ متر مربع در جنوب شرقی معبد آناهیتاست. تالار تشریفات بیشاپور طرحی صلیبی دارد و کالبد آن از چهار ایوان متقارن شکل می‌گیرد. ابعاد ایوان شمالی ۷×۹متر است. صحن مرکزی کاخ ۲۳×۲۳متر است که جرزهایی به قطر 7متر دارد. شیوۀ معماری طاق و قوس و ساخت جرزهای ستبر و فیلپوش‌های بزرگ نشان می‌دهد که گنبدهای بزرگ و سنگینی بر روی کاخ استوار بوده‌اند. کاخ با گچبری آراسته بود. در انتهای دالان‌های شرقی و غربی تالار تشریفات بیشاپور، دو [[ایوان]] موزاییک‌کاری‌شده قرار دارند که کار صنعتگران رومی است. موزاییک‌ها صحنه‌هایی از زنان، مردان، طبیعت و حیوانات را به شیوه‌ای رومی نمایش می‌دهند. بیشاپور شهری اسلامی نیز به‌شمار می‌رود و یکی از اولین نمونه‌های مساجد صدر اسلام در آن کشف شده است.

<br/> <!--12466300-->

[[Category:باستان شناسی ایران]] [[Category:(باستان شناسی ایران)آثار، مناطق و محوطه ها]] [[Category:جغرافیای ایران]] [[Category:فارس]]