نمایش مبدأ برای کارگردانی و کارگردان های سینمای ایران

[[پرونده:35042500.jpg|جایگزین=داریوش مهرجویی و مسعود کیمیایی|بندانگشتی|داریوش مهرجویی و مسعود کیمیایی]]
[[پرونده:35042500- 2.jpg|جایگزین=فرخ غفاری|بندانگشتی|فرخ غفاری]]
[[پرونده:35042500- 3.jpg|جایگزین=هوشنگ کاووسی|بندانگشتی|هوشنگ کاووسی]]
کارگردانی و کارگردان‌های سینمای ایران <br>
<p>تاریخچۀ مختصر کارگردانی در سینمای ایران. در نخستین دورۀ فیلم‌سازی (۱۳۰۹ـ ۱۳۱۵ش) سه کارگردان فعالیت داشتند، که [[سپنتا، عبدالحسین (تهران ۱۲۸۶ـ۱۳۴۸ش)|عبدالحسین سپنتا]] و [[مرادی، ابراهیم (بندرانزلی ۱۲۷۸ـ۱۳۵۶ش)|ابراهیم مرادی]]، پیشینه‌ای ادبی داشتند ولی در فضایی سینمایی رشد کرده بود. نُه فیلم حاصل این دوره است که پنج فیلم آن را سپنتا در [[هندوستان]] ساخت، و اوگانیانس و مرادی هر کدام دو فیلم با امکانات محدود داخلی ساختند. نخستین کسانی که در دورۀ دوم (از ۱۳۲۷ به‌بعد) به فیلم‌سازی روآوردند، از نمایش‌نامه‌نویس‌ها و کارگردان‌های فعال سازمان پرورش افکار بودند. اغلب آنان در ساختار بصری فیلم‌ها دخالتی نمی‌کردند و امور فنی را به فیلم‌بردار محول می‌کردند که تسلط بیشتری داشت. شماری از این فیلم‌سازان عبارت‌اند از [[دریابیگی، علی (بندر انزلی ۱۲۸۲ـ۱۳۷۰ش)|علی دریابیگی]]، [[خطیبی، پرویز (تهران ۱۳۰۲ـ لوس آنجلس ۱۳۷۲ش)|پرویز خطیبی]]، [[فکری، معزدیوان (۱۲۷۹ـ۱۳۶۴ش)|معزدیوان فکری]]، [[بایگان، فضل الله (۱۲۷۷ـ۱۳۴۶ش)|فضل‌الله بایگان]]، [[کاراکاش، هایک (۱۲۷۲ـ۱۳۳۸ش)|هایک کاراکاش]]، سرژ آزاریان، [[صباحی، صمد (جمهوری آذربایجان ۱۲۹۳ـ۱۳۵۷ش)|صمد صباحی]]، حسن خردمند، غلام‌حسین نقشینه، [[محتشم، نصرت الله (تهران ۱۲۸۹ـ همان جا ۱۳۵۹ش)|نصرت‌الله محتشم]]، [[محسنی، مجید (بندر انزلی ۱۳۴۹ش)|مجید محسنی]] و [[بهرامی، صادق (۱۲۸۸ـ۱۳۶۶ش)|صادق بهرامی]]. گروهی دیگر مثل [[کوشان، اسماعیل (تهران ۱۲۹۶ـ۱۳۶۲ش)|اسماعیل کوشان]]، مهدی رییس‌فیروز، مهدی بشارتیان، [[مدنی، حسین (تهران ۱۳۰۵ش)|حسین مدنی]]، [[یاسمی ، سیامک (تهران ۱۳۰۴ـ۱۳۷۳ش)|سیامک یاسمی]] و امین امینی حتی تحصیلات و تجربۀ تئاتری نیز نداشتند و با آزمون و خطا فیلم‌های‌شان را می‌ساختند. آنچه عمدۀ کارگردان‌ها می‌شناختند دوربین و نور ثابت بود. نوشتن دکوپاژ یا انتخاب زاویۀ دوربین با فیلم‌بردار و متناسب با امکانات صحنه و نور بود. توصیۀ اغلب کارگردان‌ها به بازیگران این بود که صحنه را همچون سن تئاتر و دوربین را به‌جای مخاطب فرض بگیرند. یگانه کارگردانی که در دو دهۀ ۱۳۳۰ و ۱۳۴۰ با دکوپاژ و برنامه‌ای کمابیش تنظیم شده سر صحنۀ فیلم‌برداری حاضر می‌شد [[خاچیکیان، سامویل (تبریز ۱۳۰۳ـ۱۳۸۰ش)|ساموئل خاچیکیان]] بود، که به نور و اشیای صحنه و فضا (اتمسفر) و حرکات دوربین اهمیت می‌داد. خاچیکیان در کنار چند کارگردان مهاجر دیگر مثل سردار ساگر و [[گرجی عبادیا]] (احمد فهمی) به حرفۀ کارگردانی اهمیت و جدیت بیشتر می‌بخشیدند. در دهۀ ۱۳۳۰ نیز جریان اصلی در دست کارگردانانی بود که در طی تجربه‌های خود کارگردانی را آموخته بودند مانند ابراهیم باقری، [[رهبر، صابر (آستارا ۱۳۱۴ش)|صابر رهبر]]، [[صفایی ، رضا (۱۳۱۵ش)|رضا صفایی]]، محمدرضا فاضلی، [[فاطمی، نظام (آشتیان ۱۳۰۲ـ تهران ۱۳۷۳ش)|نظام فاطمی]]، و [[وحدت، نصرت الله (اصفهان ۱۳۰۵ش)|نصرت‌الله وحدت]]. کارگردانان تحصیل‌کرده جریان‌‌ساز نبودند: فیلم جنوب شهر اثر [[غفاری، فرخ (تهران ۱۳۰۰ـ پاریس ۱۳۸۵ش)|فرخ غفاری]] توقیف شد و هفده روز به اعدام [[کاوسی، هوشنگ (تهران ۱۳۰1ـ۱۳۹۲ش)|هوشنگ کاووسی]] با استقبال روبه‌رو نشد. ازجمله فیلم‌های این گروه از کارگردانان ''[[گنج قارون]]'' (۱۳۴۴) به کارگردانی [[یاسمی ، سیامک (تهران ۱۳۰۴ـ۱۳۷۳ش)|سیامک یاسمی]] است و در ۱۳۴۸ ''قیصر'' «موج نو»یی پدید آورد و کارگردان‌های آن مانند [[کیمیایی ، مسعود (تهران ۱۳۲۰ش)|مسعود کیمیایی]]، [[مهرجویی، داریوش (تهران ۱۳۱8ش)|داریوش مهرجویی]]، [[تقوایی ، ناصر (آبادان ۱۳۲۰ش)|ناصر تقوایی]]، [[حاتمی ، علی (تهران ۱۳۲۳ـ۱۳۷۵ش)|علی حاتمی]] و [[نادری ، امیر (آبادان ۱۳۲۴ش)|امیر نادری]]، از اواخر دهۀ ۱۳۴۰ تا نیمۀ اول دهۀ ۱۳۵۰ سینمای ایران را در مسیر جدیدی قرار دادند. از ۱۳۶۲ در دورۀ سیدفخرالدین انوار در مقام معاون امور سینمایی و [[بهشتی، سید محمد (اصفهان ۱۳۰۷ـ تهران ۱۳۶۰ش)|سید محمد بهشتی]] در مقام مدیر بنیاد فارابی و با حذف و طرد بعضی از کارگردانان قبل از انقلاب، گروهی فیلمساز جوان به جرگۀ کارگردانان ایرانی پیوستند و در کنار کارگردان‌های خوش‌نام‌ قبل از انقلاب که عمدتاً موج نویی به‌حساب می‌آمدند، «سینمای نوین» ایران را پدید آورند. در دهۀ ۱۳۶۰ کارگردان‌های جوان در دو دسته قرار می‌گرفتند: دستۀ اول فیلم‌سازانی بودند که انگیزۀ سیاسی و فکری داشتند و شاخص‌ترین آنان عبارت‌اند از [[مخملباف، محسن (تهران ۱۳۳۶)|محسن مخملباف]]، [[حاتمی کیا، ابراهیم (تهران ۱۳۴۰ش)|ابراهیم حاتمی‌کیا]]، [[ملاقلی پور، رسول (تهران ۱۳۳۴ـ۱۳۸۵ش)|رسول ملاقلی‌پور]]، سعید حاجی‌میری، [[تبریزی، کمال (تهران ۱۳۳۸ش)|کمال تبریزی]]، [[هنرمند، محمدرضا (تهران ۱۳۳۲ش)|محمدرضا هنرمند]]، [[افخمی، بهروز (تهران ۱۳۳۵ش)|بهروز افخمی]]، رحیم رحیمی‌پور، [[مجیدی، مجید (تهران ۱۳۳۸ش)|مجید مجیدی]]، [[درویش، احمدرضا (تهران ۱۳۴۰ش)|احمدرضا درویش]]، [[راعی، مجتبی (اصفهان ۱۳۳۶ش)|مجتبی راعی]]، و [[جمال شورجه]]. دستۀ دوم کارگردان‌‌هایی بودند که بیشتر انگیزه‌های هنری و حرفه‌ای آنان را برمی‌انگیخت همچون [[عیاری، کیانوش (اهواز ۱۳۳۰ش)|کیانوش عیاری]]، [[بنی اعتماد، رخشان (تهران ۱۳۳۳ش)|رخشان بنی‌اعتماد]]، [[پوراحمد، کیومرث (نجف آباد ۱۳۲۸ش)|کیومرث پوراحمد]]، [[غلامرضایی، ناصر (خرم آباد ۱۳۳۴ش)|ناصر غلامرضایی]]، [[ژکان، علی (تهران ۱۳۲۹ش)|علی ژکان]]، [[سجادی، محمدعلی (آمل ۱۳۳۶ش)|محمدعلی سجادی]]، [[طالبی، محمدعلی (تهران ۱۳۳۷ش)|محمدعلی طالبی]]، [[درخشنده، پوران (کرمانشاه ۱۳۲۸ ش)|پوران درخشنده]]، [[میلانی، تهمینه (تبریز ۱۳۳۹ش)|تهمینه میلانی]]، و [[اصغر هاشمی]]. استقبال جشنواره‌ای و اهدای جوایز متعدد به فیلم‌های کارگردان‌هایی مانند [[نادری ، امیر (آبادان ۱۳۲۴ش)|امیر نادری]]، [[کیارستمی ، عباس (تهران ۱۳۱۹)|عباس کیارستمی]]، [[عیاری، کیانوش (اهواز ۱۳۳۰ش)|کیانوش عیاری]]، [[مجیدی، مجید (تهران ۱۳۳۸ش)|مجید مجیدی]] و دیگران موجب شد که از اواخر دهۀ ۱۳۶۰ گروه دیگری از کارگردان‌های جوان به فیلم‌سازی روی بیاورند که یا به سینمای تجاری و حادثه‌ای تعلق خاطر داشتند (مانند [[الوند، سیروس (تهران ۱۳۲۹ش)|سیروس الوند]]، عبدالله باکیده، مجید قاری‌زاده، مهدی صباغ‌زاده، [[یدالله صمدی]]، مجید جوانمرد، [[داودی، ابوالحسن (نیشابور ۱۳۳۴ش)|ابوالحسن داودی]]، [[بهزاد، فریال (گرگان ۱۳۳۴ش)|فریال بهزاد]]، محمدرضا اعلامی، حمید رخشانی، حجت‌الله سیفی، [[قوی دل، امیر (مشهد ۱۳۲۶ـ تهران ۱۳۸۸ش)|امیر قوی‌دل]]، علی شاه‌حاتمی، [[اسعدیان، همایون (اصفهان ۱۳۳۷ش)|همایون اسعدیان]]، [[سامان مقدم]]، سعید عالم‌زاده، و قدرت‌الله صلح‌میرزایی) یا کلاً به سینمای پرمخاطب بی‌اعتنا بودند (مانند [[جلیلی، ابوالفضل (ساوه ۱۳۳۶ش)|ابوالفضل جلیلی]]، ابراهیم فروزش، [[پناهی، جعفر (میانه ۱۳۳۹ش)|جعفر پناهی]]، سمیرا مخملباف، علی‌رضا رئیسیان، پرویز شهبازی و [[قبادی، بهمن (کردستان ۱۳۴۸)|بهمن قبادی]]).</p>
<p>از کارگردانان موفق دو دهۀ اخیر سینمای ایران (در گیشه و جشنواره‌ها) به این اشخاص می‌توان اشاره کرد: [[نرگس آبیار]]، [[مازیار میری]]، [[فرهادی، اصغر|اصغر فرهادی]]، سعید روستایی، عبدالرضا کاهانی، [[میرکریمی، رضا (تهران ۱۳۴۵ش)|رضا میرکریمی]] و [[پیمان معادی]].</p>
<br><!--35042500-->
[[رده:سینما]]
[[رده:ایران - اشخاص (سایر عوامل)]]