شهرستانی، هبةالدین (سامرا ۱۳۰۱ـ کاظمین ۱۳۸۶ق)

شهرستانی‌، هِبِةُ‌الدّین‌ (سامِرّا ۱۳۰۱ـ کاظمین ۱۳۸۶ق)
از علما و متفکران‌ اصلاح‌طلب‌ شیعۀ‌ عراق. تحصیلاتش‌ را در سامِرّا، کربلا و نجف‌ نزد پدرش و استادان‌ بزرگی چون آخوند خراسانی و شیخ‌الشَّریعه اصفهانی تا مرحلۀ‌ اجتهاد ادامه‌ داد. از دوران جوانی‌ با‌ آگاهی به‌ اندیشه‌های‌ جدید، با علما و متفکران‌ بزرگ‌ اهل‌ سُنَّت‌ چون شیخ محمد عَبْدُه ارتباط فکری داشت و پیوندی مستحکم میان پایگاه علمی جهان تشیع (نجف) و مراکز دینی و فرهنگی‌ سوریه‌ و مصر پدید آورد. با انتشار ماهنامۀ‌ الْعِلْم (۱۳۲۸ق) و کتاب اّلهَیئَُة ‌و الاسلام‌ این اندیشه را رواج داد که میان اسلام و علم هیچ تناقضی نیست. تلاش‌ها و راهکارهایش در دفاع از اسلام و شناسایی صحیح آن و جلوگیری از انحراف مردم، به‌ویژه در بحرین و هند نمود چشمگیری داشت. ازجمله فعالیت‌های سیاسی اوست: تأیید مشروطۀ‌ ایران‌‌ با سخنرانی و انتشار مقالات، صدور فتوای‌ جهاد برضد انگلیس و حضور در جبهه‌های‌ جنگ؛ همیاری‌ در تأسیس‌ سازمان‌ «جَمْعیّةُ‌الْوَطنّیة‌ الْاِسلامیّه» برای‌ بیرون‌‌راندن‌ انگلیسی‌ها‌ از عراق؛ عضویت‌ در شورای‌ سرّی‌ انقلاب‌ عراق. پس‌ از شکست‌ انقلاب‌ عراق (۱۹۲۰)، به‌ همراه شانزده تن دیگر خود را به مقامات‌ انگلیس‌ تسلیم کرد. او با فرمان عفو عمومی آزاد شد و پس از به حکومت‌رسیدن فَیْصَل پست‌های وزارت معارف، ریاست دیوان عالی تمییز و نمایندگی مجلس شورای ملی عراق را بنابر مصلحت پذیرفت و منشأ خدمات مؤثری شد. آثار او، بیش از ۱۰۰ عنوان، به فارسی و عربی، مجموعۀ وسیع از علوم و فنون اسلامی را دربرمی‌گیرد. از آثارش: فغان اسلام؛ وظایف زنان (هر دو به فارسی)؛ َرواشِح‌ُالْفیوض فی علم‌الْعَروض؛ فَیْضُ‌الْباری فی تَهْذیب منظومۀ سبزواری.