دایرةالمعارف ایرانیکا

دایرةالمعارف ایرانیکا (Encyclopedia Iranica)

دايرةالمعارف ايرانيکا

دایرةالمعارفی تخصصی دربارۀ تاریخ و فرهنگ ایران، به زبان انگلیسی. این دایرةالمعارف به سرپرستی احسان یارشاطر در امریکا تدوین و منتشر می‌شود. شکل‌گیری تدوین این اثر به اواخر دهۀ ۱۳۴۰ش می‌رسد. در ۱۳۴۸ش، بنگاه ترجمه و نشر کتاب بر آن شد که دایرةالمعارف اسلام (چاپ لیدن) را زیر نظر احسان یارشاطر به فارسی ترجمه کند. چون این کتاب کاستی‌ها و اشکالات فراوانی در مورد مذهب تشیع و تاریخ و فرهنگ ایران داشت و به ایران پیش از اسلام نیز توجه نشده بود، لذا یارشاطر از محققان و نویسندگان ایرانی خواست برخی مقالات را باز تألیف یا تکمیل نمایند، و بدین‌ترتیب کار تدوین دانشنامۀ ایران و اسلام آغاز شد. نخستین جزوۀ این کتاب در ۱۳۵۴ش منتشر شد و در ۱۳۶۰ با انتشار دهمین جزوه تعطیل شد. به موازات این کار، یارشاطر در ۱۳۵۱ پیشنهاد تألیف دایرةالمعارفی دربارۀ ایران به زبان انگلیسی را مطرح کرد. پیشنهاد او تصویب و بودجۀ آن تعیین شد. این طرح با پیروزی انقلاب اسلامی متوقف شد؛ ولی یارشاطر کار را به گونه‌ای دیگر، در امریکا، ادامه داد. نخستین جزوۀ دایرةالمعارف ایرانیکا در ۱۹۸۲ و نخستین مجلد آن (شامل هشت جزوه) در ۱۹۸۵ منتشر شد. نحوۀ انتشار به این صورت است که ابتدا در جزواتی ۱۰۰ صفحه‌ای منتشر می‌گردد و پس از انتشار هشت یا نُه جزوه، ناشر جلدی را برای صحافی به خریداران جزوات اهدا می‌کند. تا ۱۳۸۵ مجموعاً ۱۳ جلد از این اثر منتشر شد و احتمالاً دورۀ کامل آن ۲۰ تا ۲۵ جلد خواهد شد. دامنه و گسترۀ این کتاب شامل تاریخ و فرهنگ ایران‌زمین و روابط فرهنگی متقابل با همسایگانش است و از تمرکز صرف به ایران خودداری شده است. بدین‌ترتیب، این کتاب محدودۀ شرق نزدیک، هند، روابط رومی/یونانی با ایران، فرهنگ مسلمانان شبه‌قارۀ هند، تمدن‌های قفقاز و آسیای مرکزی، عالم تشیع، شرح احوال نژادها و عقاید و آداب و رسوم ایرانیان قدیم را دربر می‌گیرد. محدودۀ زمانی آن نیز از روزگار ماقبل تاریخ تا زمان حال است. اما از درج سرگذشت کسانی که در قید حیات هستند خودداری شده است. نظم مدخل‌های این دایرةالمعارف الفبایی و مقالات دارای کتاب‌شناسی است و نام نویسندۀ آن در آخر آن‌ها درج شده است. مقالات دایرةالمعارف ایرانیکا، از نظر حجم متفاوت است و گاه به حد یک کتاب (حدود ۲۰۰ صفحه) می‌رسد. تهیه و تدوین نمایه به پایان نشر کتاب موکول شده است. ایرانیکا دارای سایتی در شبکۀ اینترنت است و بسیاری مقالات آن رایگان در دسترس است.