الکامل فی التاریخ

کامِلُ فی التّاریخ (الکامِلُ...)
(یا: تاریخ کامل) نوشتۀ عزّالدین ابن اثیر (۵۵۵ـ۳۲/۶۳۰) از معتبرترین تواریخ عمومی اسلامی به زبان عربی. این کتاب شامل وقایع عالم، از ابتدای خلقت تا ۶۲۸ق است. شیوۀ تنظیم این کتاب برحسب سال‌هاست. بخش عمدۀ کتاب از هبوط آدم (ع) تا ۳۱۰ق عمدتاً برگرفته از تاریخ طبری است ولی اطلاعاتی از دیگر مورخان نیز بر آن افزوده است. اهمیت اساسی الکامل به‌ویژه در مورد رویدادهایی است که ابن اثیر ـ برخلاف طبری ـ به‌گونه‌ای گسترده از آن‌ها یاد کرده است. وی در دورۀ استیلای مغولان می‌زیست، و کتاب او از منابع مهم تاریخ مغول نیز به‌شمار می‌رود. روش ابن اثیر در این کتاب، گردآوری نوشته‌های دیگران و تلفیق آرای گوناگون و نقادی آن‌هاست. او این کتاب را به نام بدرالدین لؤلؤ، حاکم موصل نوشت و آن را در ۶۱۹ق به‌پایان برد. ابوطالب علی بن انجب بن ساعی، ذیلی در ۵ مجلّد و مشتمل بر حوادث تاریخی تا ۶۵۶ق بر آن نوشت. جمال‌الدین محمد بن ابراهیم وطواط (؟ـ۸۱۸ق) حواشی مفیدی بر آن نوشته است. نجم‌الدین طارمی به فرمان میرانشاه تیموری (؟ـ۸۱۰ق) الکامل را به فارسی ترجمه کرد. الکامل، نخست در ۱۸۵۱ در ۱۲ جلد توسط تورنبرگ در لندن چاپ و منتشر شد و پس از آن بارها به‌چاپ رسیده است.