آداب الملوک

Adab Al-Muluk (book)

آدابُ‌المُلوک

عنوان عمومی کتاب‌هایی در حکمت عملی برای آموزش شاهان، وزیران و شاهزادگان. این‌ گونه آثار خاستگاه ایرانی دارند و سابقۀ آن‌ها به دورۀ پیش از اسلام می‌رسد. اما با ترجمۀ آن‌ها از پهلوی به عربی، به حوزۀ فرهنگ اسلامی نیز راه یافتند. ابن مقفع یکی از نخستین مترجمان این‌گونه آثار از زبان پهلوی به زبان عربی است. این آثار را در اصطلاح عربی «ادب» و در میان فارسی‌زبانان «سِیَرالملوک»، «سیاست‌نامه» و «آداب‌‌الملوک» می‌گویند. آداب‌الملوک‌ها برآیند تأملات فلسفی و برداشت‌های عقلی به‌شیوۀ فیلسوفان نیستند، بلکه یک‌دسته تجارب و ملاحظات اجتماعی هستند که نویسندگان، آن‌ها را در ضمن داستان‌ها و عبارات کوتاه و بلند بزرگان و فرمانروایان و پیران و خردمندان جهان‌دیده بیان می‌کنند. موضوعات آن‌ها بسیار گسترده است و آداب‌ و آیین‌های فراوانی را دربرمی‌گیرند. در آداب‌الملوک، «اندرز نیوش» (پند شنونده) که غالباً پادشاه است به داشتن صفاتی چون خردمندی، دلیری، گشاده‌دستی، دانش‌دوستی و میانه‌روی ممتاز است و اندرزگو او را به‌پیش‌گرفتن رفتار شایسته و به کاربندی دستورهای دینی و اندیشیدن تدابیری بایسته تشویق می‌کند. داستان‌هایی که در آداب‌الملوک‌ها روایت می‌شود غالباً از شاهان ایران در دورۀ پیش از اسلام، شاهان قدرتمند ایران در دورۀ اسلامی و خلفای بزرگ اموی و عباسی، مانند معاویه، منصور، هارون و مأمون است. از میان معروف‌ترین این کتاب‌ها، می‌توان به قابوس‌نامۀ کیکاوس بن اسکندر، سیر الملوک/سیاست‌نامه از خواجه نظام‌الملک، نصیحةالملوک امام محمد غزالی، آداب‌الحرب و الشجاعۀ فخر مدبر مبارک شاه و روضة‌‌الانوار عباسی از ملا محمدباقر محقق سبزواری اشاره کرد.