آذری، زبان

Azeri (Language)

آذری، زبان

زبان پیشین منطقۀ فَهلَه شامل آذربایجان، همدان، نهاوند، ری و اصفهان، از زبان‌های ایرانی شمال غربی، امروزه رایج در پاره‌ای از مناطق دورافتاده. این اصطلاح را زبان‌شناسان برای زبان باستانی ایرانی که در این ناحیه تکلم می‌شده به‌کار برده‌اند و زبان ترکی آذربایجانی یا ترکی آذری که امروزه با حذف ترکی صرفاً «آذری» خوانده می‌شود با آن به‌کلی متفاوت است. در قدیم آن را آذَریّه و فَهلویِ آذری نیز می‌نامیدند. آذری را می‌توان همان تاتی دانست که ترک‌ها به زبان غیر ترک چنین نامی داده‌اند. نزدیکی این زبان به تالشی و گیلکی گیل دولاب بسیار بارز است. نمونه‌هایی از زبان آذری از قرن ۸ق به این‌سو دردست است که مهم‌ترین آن‌ها عبارت‌اند از غزلی از همام تبریزی به آذری ـ فارسی، اشعاری از شیخ صفی‌الدین اردبیلی که زبان آن را «راجی طالشی» نامیده‌اند، دوبیتی از بانو طالبۀ اردبیلی، دوبیتی از پیرچنگی خلخالی، غزلی در نُه بیت و چهارده دوبیتی به گویش آذری تبریزی از شمس‌الدین محمد مغربی (۷۴۹ـ۸۰۹ق)، دو غزل و یک ملمّع از بدر شروانی (۷۸۹ـ۸۵۴ق) که ملک‌الشعرای شروانشاهان بود، به زبان «کنارآب» یعنی کنار ارس. نخستین فردی که راجع به این زبان تحقیق کرد، احمد کسروی بود که کتاب او تحت عنوان آذری یا زبان باستان آذربایگان در ۱۳۰۴ش منتشر شد.