منطقةالبروج

منطَقَة‌الْبُروج (zodiac)

منطَقَة‌الْبُروج

ناحیه‌ای از آسمان، شامل مسیرهای ظاهری خورشید، ماه، و سیاره‌ها. زمانی‌که این ناحیه در روزگار باستان تقسیم‌بندی شد، فقط ۵ سیاره شناخته شده بود و پهنای بُرجگاه به ۱۶ درجه می‌رسید. در احکام نجوم، برجگاه به ۱۲ برج، که هر کدام ۳۰ درجه گستردگی دارند، تقسیم می‌شود: حَمَل، ثور، جوزا، سرطان، اسد، سُنبله، میزان، عقرب، قوس، جَدْی، دَلو (صورت فلکی)، و حوت. این برج‌ها به‌منزلۀ صورت‌های فلکی مساحت‌‌‌های برابری را نمی‌پوشانند. این ۱۲ صورت فلکی از نظر اندازه‌ نابرابرند و فاصلۀ بین آن‌ها برجگاه یا حتی خط دایرة‌البروج را کاملاً نمی‌پوشاند. در نتیجه، بخشی از دایرة‌البروج۱۶ روی حوا واقع است که به ۱۲ بُرج تعلق ندارد. تلقی این ناحیه‌ها به روزگار باستان باز می‌گردد، اما نام‌های کنونی بُرج‌ها در فارسی ریشۀ عربی، و در زبان‌های اروپایی ریشۀ یونانی دارد. در آغاز، جمع‌های اختری گوناگونی برای نقاط مبنای تقویم در امتداد بُرجگاه انتخاب شده بود، اما از آن‌جا که آن‌ها به صورت نابرابر این ناحیه را اشغال می‌کردند، سرانجام بُرجگاه به ۱۲ بُرج به پهنای ۳۰ درجه تقسیم شد. زنجیرۀ برج‌ها، در جهت شرق، حرکت ظاهری خورشید و ماه را بین صورت‌های فلکی دنبال می‌کند و به‌ترتیب از نقطۀ مشخص‌کنندۀ موقعیت خورشید در هنگام اعتدال فروردین ماهی (اعتدال بهاری) آغاز می‌شود. این نقطه را گاه «نقطۀ اول حمل» نیز می‌گویند. اعتدالین زمانی رُخ می‌دهد که خورشید وارد یکی از بُرج‌های حمل و میزان شود، در آن زمان خورشید دقیقاً بر فراز خط استوا قرار دارد. انقلابین زمانی روی می‌دهد که خورشید وارد یکی از بُرج‌های سرطان و جَدْی شود، در آن هنگام خورشید از فراز مدار رأس‌السرطان یا مدار رأس‌الجَدْی یا مدارهای ۲۳ درجه و ۲۷ دقیقه شمالی و جنوبی نسبت به استوا می‌گذرد. به‌علت حرکت تقدیمی (لنگش خفیف محوری زمین)، نقطۀ اعتدال و بُرج‌های بُرجگاهی آن رو‌به غرب از میان صورت‌های فلکی، با آهنگ یک بُرج در هر ۲۱۵۰ سال، جابه‌جا می‌شوند. نقطۀ اعتدال بهاری، که در حال حاضر در حوت قرار دارد، در زمان هیپارخوس (اَبرخُس)، اخترشناس یونانی قرن ۲پ‌م، در صورت فلکی حمل قرار داشت. ۲۰۰۰ سال پیش که برای نخستین‌بار صورت‌های فلکی حاضر گروه‌بندی شد، نقطۀ اعتدال بهاری احتمالاً در ثور قرار داشته و پروین نخستین جمع اختری بُرجگاه بوده است.

 

---