میرزاخانی، مریم (تهران 1356- کالیفرنیا 1396ش)
میرزاخانی، مریم (تهران 1356- کالیفرنیا 1396ش)
ریاضی‌دان ایرانی و استاد دانشگاه استنفورد. نخستین زن و اولین ایرانی بود که توانست جایزۀ فیلدز را از آنِ خود کند. برای کار بر "دینامیک و هندسۀ سطوح ریمانی و فضاهای پیمانه‌ای آن‌ها" در سال 2014م برندۀ مدال فیلدز[۱] شد که بالاترین نشان علمی در رشتۀ ریاضی محسوب می‌شود و هر چهار سال یک بار به دانشمندان منتخب زیر 40 سال اهداء و از آن به نوبل ریاضیات تعبیر می‌شود.
پس از اتمام تحصیلات ابتدایی، در آزمون ورودی مدارس سمپاد شرکت کرد و توانست وارد دبیرستان فرزانگان تهران شود. در سال‌های 1373 و 1374 از آن دبیرستان موفق به کسب مدال طلای المپیاد ریاضی کشوری شد. در سال 1994م در المپیاد جهانی ریاضی هنگ کنگ با کسب 41 امتیاز از 42 امتیاز موجود، مدال طلای جهانی را نیز به دست آورد. یک سال پس از آن، با کسب نمرۀ کامل موفق شد در المپیاد جهانی کانادا رتبۀ اول طلای جهانی را از آنِ خود کند. او نخستین دختری بود که به تیم المپیاد ریاضی ایران راه پیدا کرد و در آن طلا گرفت. همچنین نخستین فردی بود که در آزمون المپیاد ریاضی با کسب نمرۀ کامل، توانست دو سال مدال طلا بگیرد.
پس از اتمام دوران دبیرستان، دورۀ کارشناسی را در دانشگاه صنعتی شریف گذراند و در همین دوره بود که اثبات ساده‌ای برای قضیۀ شُر پیدا کرد. پس از آن، با دریافت بورسیه از دانشگاه هاروارد[۲] به آن‌جا رفت و در سال 2004م از آن دانشگاه مدرک دکتری خود را گرفت. پس از اخذ دکترا، در دانشگاه پرینستون به عنوان استادیار به تدریس پرداخت. یک سال پس از آن، مجلۀ پاپیولار ساینس[۳] امریکا او را به عنوان یکی از ده ذهن جوان جهان انتخاب کرد که در چهارمین نشست 10 استعداد درخشان این نشریه، از او و 9 محقق برجستۀ دیگر تقدیر شد. او تا سال 2008م در دانشگاه پرینستون مشغول به تدریس بود و طی این مدت، به درجۀ استاد تمام ارتقاء یافت. سپس به استنفورد رفت و از اول سپتامبر 2008 در 31 سالگی به عنوان استاد تمام در این دانشگاه به کار پرداخت.
در سال 2010م حدس "شار زلزله" ویلیام ترستن[۴] را به اثبات رساند که مدت‌ها بود پرسشی بی‌جواب در ریاضی بود. مریم میرزاخانی در سال 2016م به عضویت آکادمی ملی علوم درآمد و نخستین زن ایرانی است که به عضویت این آکادمی انتخاب شده است. در آوریل 2017م به عضویت آکادمی علوم و هنر امریکا برگزیده شد و قرار بود مراسم معارفه‌اش در اکتبر همان سال برگزار شود. با یان واندراک[۵] ازدواج کرد که ریاضی‌دان و دانشمند علوم نظری کامپیوتر اهل چک است و اکنون نیز به عنوان استادیار در دانشگاه استنفورد تدریس می‌کند. ثمرۀ این ازدواج، دختری با نام "آناهیتا" است. مریم میرزاخانی به هندسۀ هذلولوی، که یکی از هندسه‌های نااقلیدسی است، علاقه داشت و زمانی که تحصیل در مقطع کارشناسی ارشد را شروع کرد، به این نکته پی برد که برخی از ساده‌ترین پرسش‌ها در این خصوص بدون پاسخ مانده است. از این رو، در تز دکترای خود در سال 2004م به برخی از آن‌ها پاسخ داد.
او پس از 4 سال مقابله با سرطان، سرانجام در بیمارستانی در کالیفرنیا درگذشت.