ارتدوکس، مذهب

اُرْتُدوکس، مذهب (Orthodox Church)

کلیسای ساوای مقدس، بلگراد

کلیسای ساوای مقدس، بلگراد

کلیسای ساوای مقدس، بلگراد

کلیسای ساوای مقدس، بلگراد

کلیسای ساوای مقدس، بلگراد

یکی از سه شاخۀ اصلی دین مسیحیت. پیروان آن تابع کلیسا‌های ملی و محلی مستقلی هستند که بیشتر در شرق اروپا و بخش‌هایی از آسیا واقع شده‌اند. شقاق نهایی یا کبیر بین کلیسای ارتُدوکس و کلیسای کاتولیک در ۱۰۵۴م رخ داد. افخارستیا (عشای ربّانی) محور عبادی مذهب ارتُدوکس است. روحانیان به جز اسقف‌ها می‌توانند ازدواج کنند و لقاح مطهر پذیرفته نیست. بالاترین منصب کلیسا را بطریق جامع یا اسقف استانبول دارد. شمار پیروان در آغاز هزارۀ سوم به حدود ۲۲۰میلیون رسیده است. تعالیم کلیسا براساس کتاب مقدس است و اعتقادنامۀ نیقیه (با اصلاحیۀ شورای قسطنطنیه، ۳۸۱م) تنها اعتقادنامه‌ای است که مقبول است. مراسم افخارستیا از قرن ۶م چندان تغییری نکرده است. مراسمی مفصل است، همراه با سرودخوانی که مرد و زن در آن شرکت می‌کنند، ولی سازی نواخته نمی‌شود. افزون بر شعایر هفت‌گانه، نیایش‌های روزانۀ دیگری در نیایش‌نامه آمده است. در مراسم ازدواج، عروس و داماد تاج بر سر می‌گذارند. کلیسای ارتُدوکس در غالب کشورهای جهان مستقر است، اما بیش از همه در کشورهای شرق اروپا به‌‌ویژه روسیه قدرتمند است. یونانیان، روس‌ها، رمانیایی‌ها، صرب‌ها، بلغارها، گرجی‌ها، آلبانیایی‌ها ازجمله پیروان آن‌اند. در ۲۰۰سال اخیر کلیسای ارتُدوکس به چین و کره و ژاپن و امریکا و نیز بین اقوام سیبری و آسیای مرکزی راه یافته است. برخی کلیساها را رسولان و شاگردانشان پی‌افکندند. هر کلیسا نیایش‌ها را به زبان خود می‌خواند و از آداب و رسوم خود پیروی می‌کند، ولی اتحاد بین یکدیگر را هم در نظر می‌گیرد. کلیسای ارتُدوکس دیرهای بسیاری هم دارد که یکی از آن‌ها از قرن ۱۰م بر فراز کوه آتوس در یونان دایر بوده است. مقام ارشد را در کلیسای ارتُدوکس شرق، کلیسای قسطنطنیه (استانبول) دارد. شقاقی که میان کلیسای شرق، به‌ مرکزیت قسطنطنیه و کلیسای غرب، به مرکزیت رم، رخ داد ناشی از اختلافات عملی و عقیدتی بود. از دو مورد اصلی اختلاف، یکی بر سر تشکیلات کلیسا ازجمله جایگاه پاپ و حقوق قانونی او بود و دیگری بر سر جمله‌بندی اصل تثلیث در اعتقادنامۀ نیقیه که شورای نیقیه در ۳۲۵م انشا کرده بود.

تشکیلات. رومیان به کلیسا همچون دستگاه سلطنت می‌نگریستند و یونانیان (کلیساهای شرقی) همچون اتحاد نهادهای مستقلی که در آن هر کلیسا زیر نظر مستقیم یک بطریق (در جایگاه سراسقف) بود. ارتُدوکس‌ها برای هیچ رهبری به‌قدرت مطلق قائل نیستند، از این‌رو داعیۀ تفوق پاپ منشأ اختلاف شد. در کلیساهای ارتُدوکس مرجعیت را معمولاً شورای اسقف‌ها دارد که انتظار می‌رود کلیسا را در راه راست نگاه دارند.

عقیده. ارتُدوکس‌ها روح‌القدس را تنها منبعث از پدر می‌دانند، نه پدر و پسر. در ۳۸۱م شورای قسطنطنیه اعتقادنامۀ نیقیه (۳۲۵م) را اصلاح کرد تا عقیدۀ ارتُدوکس‌ها را منعکس کند. این شورا همچنین روح‌القدس را برابر دو اقنوم یا شخص دیگر تثلیث اعلام کرد و خواست که همچون پدر و پسر عبادت و تجلیل شود. کلیسای ارتُدوکس اعتقادنامه‌ای جز این ندارد. کلیسای غرب روح‌القدس را منبعث از پدر و پسر هر دو می‌دانست و آن را در بند فیلیوک («وپسر») اعتقادنامۀ نیقیۀ غربی تصریح کرده است. کلیسای ارتُدوکس همواره با این بند مخالفت کرده است. ارتُدوکس‌ها معتقدند که عیسی مسیح هم خدا و هم انسان است و فرزند مریم عذرا که مادر خدا (تئوتوکوس) خوانده می‌شود.

سنت عبادت. اعتقاد ارتُدوکس(ها) بر دو بنیاد کتاب مقدس و سنت استوار است. ارتُدوکس‌ها خود را تنها حافظان مسیحیت حقیقی از روزگار عیسی مسیح (ع) می‌دانند. همۀ کلیساهای ارتُدوکس بر ارزش سنت تأکید دارند. ممکن است زبان بین آن‌ها تفاوت کند، اما سنت یکی است. نمازها را به زبان خود می‌خوانند و از رسوم خود پیروی می‌کنند، ولی در اتحاد کامل با یکدیگر هستند. از ارتُدوکس‌ها انتظار می‌رود که مرتب به کلیسا بروند، اما تعلق به کلیسای ارتُدوکس به حضور در کلیسا خلاصه نمی‌شود. ارتُدوکس‌ها اعتقاد دارند که باید سعی کنند هرچه بیشتر به عیسی نزدیک شوند و قدیسان را سرمشق قرار دهند. به عقیده آن‌ها رشد معنوی دشوار و تنها با همکاری خدا و انسان قابل حصول است. شعایر هفت‌گانۀ مورد قبول کلیسای ارتُدوکس عبارت‌اند از افخارستیا؛ تعمید برای شستن گناهان؛ تدهین که در آن فیض روح‌القدس از طریق مالیدن روغن مقدس به بدن کسب می‌شود؛ رتبه‌بخشان به‌‌وسیلۀ دست‌گذاری؛ ازدواج که پیوند زن و مرد را تقدس می‌بخشد؛ اعتراف برای بخشود‌گی گناهان و تدهین مقدس که در آن روغن مقدس را به بدن بیمار می‌مالند.معماری. کلیساهای ارتُدوکس را معمولاً به‌شکل صلیب با گنبدی بر فراز تلاقی‌گاه دو محور صلیب می‌سازند. شبستان صندلی ندارد و نمازگزارن می‌ایستند. زن و مرد را ممکن است از هم جدا کنند و زن‌ها سمت چپ بایستند و مردها سمت راست. روی دیوارها و شمایل‌گاه (پردۀ جلو محراب) شمایلهایی از عیسی، مریم، و حواریان و اولیا وجود دارد که در عبادات مرکز توجه قرار می‌گیرد.

 

---