الئوسیسی، آیین های
اِلِئوسیسی، آیین‌های (Eleusinian Mysteries)
در یونان باستان، مراسمی به یادبود دمتر[۱]، الهۀ[۲] غلات، و دخترش پرسفونه[۳]، ملکۀ[۴] جهان مردگان. این مراسم در محوطۀ اطراف معبد دمتر در الئوسیس[۵] در آتن، برگزار می‌شد. این مراسم شالودۀ آیین رمزآمیزی را تشکیل می‌داد که ورود به آن مستلزم پاگشایی[۶] (تشرّف) بود. مناسک الئوسیسی خاستگاه کشاورزی داشتند و جنبۀ ختونیک یا زیرزمینی آن‌ها، که به جهان مردگان مربوط می‌شد، بسیار مهم بود و چرخۀ رشد و زوال را از طریق غیبت شش‌ماهۀ پرسفونه از مادرش به نمایش می‌گذاشتند.
تاریخچه. جشن‌های الئوسیسی در پایان قرن ششم پ‌م در آتن تثبیت شد. در زمان‌های بسیار قدیم، این مراسم احتمالاً با نظارت شاه برگزار می‌شد، اما در عصر باستان (کلاسیک) این وظیفه به آرخون باسیلئوس[۷]، یعنی شاه منتخب و نمایندۀ مذهبی حکومت، محول شد. تئودوسیوس اول[۸] (ملقب به کبیر)، امپراتور روم، که مسیحی پرهیزگاری بود و دربارۀ بدعت‌گزارها بسیار سخت‌گیری می‌کرد، در پایان قرن ۴م این آیین‌ها را برچید و برای برخی از فرقه‌های تندرو مجازات مرگ تعیین کرد.
پاگشایی (تشرف). در ابتدا فقط شهروندان آتنی، آن هم با رضایت رئیس خانواده، حق پیوستن به این آیین را داشتند، اگرچه اکثر آن‌ها گاهی در طول زندگی‌شان در این مراسم شرکت می‌کردند. بعد همۀ کسانی که به یونانی سخن می‌گفتند و سرانجام رومیان در مراسم پاگشایی شرکت می‌کردند، اما آدم‌کش‌ها و بربرها در همه حال از آن محروم بودند. شرکت هادریانوس[۹] و مارکوس اورلیوس[۱۰]، دو تن از امپراتوران روم، در این مراسم حاکی از شهرت زیاد آیین‌های الئوسیسی بود.
مناسک. به‌سبب مخفیانه برگزارشدن بیشتر آیین‌های مقدس، اطلاع زیادی از آن‌ها در دسترس نیست. آیین‌های ساده‌تر در بهار و آیین‌های مهم‌تر در پاییز برگزار می‌شدند. چنان‌که از آن بخش از منظومۀ هومر که دربارۀ دمتر است برمی‌آید، آیین‌های الئوسیسی با سفرهای سالانۀ پرسفونه به زمین و جهان مردگان ارتباط داشتند. هبوط پرسفونه به جهان زیرین در آیین‌های مهم‌تر پاییزی به‌اجرا درمی‌آمد، که در آن‌ها مرگ نباتات و رستنی‌ها و حفظ دانۀ غلات در سیلوهای زیرزمین پس از برداشت محصول به‌نمایش گذاشته می‌شد. بازگشت او نزد مادرش، یعنی موسم زایش مجدد و بذرافشانی بهار، در آیین‌های ساده‌تر بهاری به‌اجرا درمی‌آمد. آیین‌های پاییزی نُه روز به‌طول می‌انجامیدند. پس از پنج روز کارهای مقدماتی، مراسم عظیمی در طول راه مقدس[۱۱] از الئوسیس به آتن برگزار می‌شد. شرکت‌کنندگان عبارت «ایاخ اُ ایاخه[۱۲]» را به آواز می‌خواندند که تجسم ایاخوس[۱۳]، پسر دمتر از زئوس[۱۴]، بود و او را مقتدای کسانی می‌دانستند که تازه به آیین دمتر گرویده بودند. ایاخوس را گاهی تجسم زاگرئوس[۱۵]، پسر پرسفونه و زئوس (که در هیئت مار با او همبستر شده بود)، و بعدها با دیونوسوس[۱۶] (دیونیزا) نیز همانند می‌دانستند. مراسم پاگشایی عبارت بود از ازدواج مقدس و دیگر مناسک متداول باروری، اما از پنهانی‌ترین این آیین‌ها تنها می‌دانستند که شامل «چیزهایی گفته شده، چیزهایی دیده شده، و انجام شده است». کسانی که کلیۀ مراحل تشرف را طی می‌کردند «اهل بصیرت» نام می‌گرفتند. در آتن مردگان را «مردم دمتر» می‌خوانند که خود حاکی از ماهیت ختونیک یا زیرزمینی این آیین‌هاست. در اساطیر یونان، هرکول[۱۷] در جریان یکی از خان‌هایش، که آوردن سِرِبروس[۱۸]، سگ نگهبان جهان مردگان بود، در آیین‌های الئوسیس شرکت کرد تا راه جهان زیرین و بازگشت از آن را بیاموزد.