تاریخ تئاتر ارمنیان تهران
تاریخ تِئاتر اَرمنیانِ تهران
تاریخچۀ شکل‌گیری تئاتر اَرمنیان در تهران و تحولات بعدی‌اش. اولین نمایش اَرمَنی در تهران، در محلۀ ارمنیان واقع در حوالی دروازۀ قزوین، (میدان وحدت اسلامی کنونی) در ۱۲۵۷ش اجرا شد. ماناس آبِر، یکی از علاقه‌مندان هنر تئاتر، خانۀ خود را در اختیار گروه تئاتر گذاشت: آنان نخست نمایش‌نامۀ اوستا بِدوش و پس از چندی نمایش‌نامۀ دو گرسنه را روی صحنه بردند. یکی از اَرمَنیان محلۀ مزبور خانۀ خود را برای اجرای نمایش در اختیار گروه تئاتر قرار داد. گروه تئاتر نمایش شوشاینگ یا دختر آسیابان را نمایش دادند.
در ۱۲۵۹ش ارمنیان تهران در خیابان ارامنه در جوار مدرسۀ نوبنیاد، تالار تئاتری ساختند. گروهی از مترجمان ارمنی نمایشهایی از آثار نمایش‌نامه‌نویسان مشهور جهان را ترجمه کرده و در اختیار گروه‌های تئاتر قرار می‌دادند. برخی اوقات در سالن تئاتر مدرسۀ دارالفُنون نیز نمایشهایی به زبان‌های فارسی و فرانسه روی صحنه می‌آمد.
در ۱۲۸۴ش اَرمَنیان تالاری در محلۀ حَسَن‌آباد (خیابان میرزا کوچک‌خان فعلی) ساختند. در ۱۲۹۵ش گروه تئاتر اَرمَنیان اُپرت آذربایجانی «آرشین مال آلا‌ن» را در تهران نمایش دادند. پس از چندی از دربار قاجار خواستند این اپرت برای زنان حرم اَحمَدشاه قاجار اجرا شود. بازیگران اپرت زنان و دوشیزگان اَرمَنی تهران بودند و نخستین‌بار بود که بانوان و دوشیزگان تهرانی، اپرتی را روی صحنه می‌دیدند.
در ۱۲۹۹ش افزون بر برادران ایپَگیان، زوج طِریان (وارتو و آرتو طریان) و زوج گوستانیان بر صحنۀ تئاتر تهران ظاهر شدند. آرتو و وارتوطریان در کلوپ ایران جوان نمایشهایی با همکاری ایرانیان اجرا کردند و به گواهی جراید آن روزگار تهران، جهشی در تئاتر تهران نمودار شد.
در ۱۳۰۱ش نخستین مرکز آموزش هنرهای دراماتیک در تهران پا به عرصۀ وجود نهاد. در انجمن فارغ‌التحصیلان مدرسۀ مختلط ارمنیان تهران، آرتو طریان برای علاقه‌مندان به هنر تئاتر، استودیو دراماتیک تأسیس کرد.
در ۱۳۱۶ش به فرمان رضاشاه مدرسه‌های اَرمَنیان بسته شد و اجرای نمایش به زبان اَرمَنی منع گردید. از هنرمندان تئاتر ارمنیان فقط زوج گوستانیان به کار خود ادامه دادند و به اجرای نمایش به زبان فارسی پرداختند. از آذرماه ۱۳۲۰ش حیات دوبارۀ تئاتر ارمنیان آغاز شد. در ۱۳۲۳ش گروه تئاتر باشگاه آرارات تأسیس شد.
در ۱۳۶۴ش اِدیگ اَصلانیان، یکی از کارگردانان تئاتر ارمنیان تهران، سرپرستی و کارگردانی گروه تئاتر گِغارد را که در انجمن فرهنگی چَهارمَحال و بَختیاری تشکیل شده بود به‌عهده گرفت و با یاری اعضای گروه تئاتر به اجرای نمایش پرداخت. از ۱۳۷۷ش دو گروه تئاتر «شانت» و «شانتینگ» به‌منظور اجرای نمایش برای کودکان و نوجوانان تشکیل شد.