آرش (اسطوره)
آرش (اسطوره) Arash (mythology)
(یا: شیواتیر) تیراندازی اسطوره‌ای. او با پرتاب تیری از یکی از بلندی‌های اَلبُرز به‌سوی شمال شرقی ایران، مرز ایران و توران را در کوهی در کرانۀ آمودریا نشانه گذاشت و با باختن جان خود افسانه‌ای برجای گذاشت. تیریَشت، به‌ویژه با بندهای ۶، ۷، ۳۷ و ۳۸ خود، نخستین منبع نویسندگان دورۀ اسلامی دربارۀ آرش است. بیرونی با تکیه بر همین یشت است که به داستان آرش می‌پردازد. پس از شکست مَنوچِهر از اَفراسیاب و محاصرۀ طَبَرِستان به‌دست تورانیان، ایران تن به صلح داد و قرار شد برای تعیین مرز از تیر آرش کمانگیر، که بهترین تیرانداز سپاه ایرانیان بود، استفاده شود. آرش برهنه شد و با نشان‌دادن سلامت تن، گفت که یقین دارد که پس از رهاکردن تیر پاره‌پاره و فدا خواهد شد. بدن آرش پس از رهاشدن تیر، در روز سیزدهم تیرماه یا تیرگان کوچک، به‌سبب نیرویی که در تیر کرده بود، متلاشی و محو شد. بنابر روایات، اَهورامَزدا بر تیر می‌دمد و اَمشاسِپنَدان و مهر، راه گذر تیر را فراهم می‌آورند و ایزدان اَشی و پارَند سبک گَردونه، او را همراهی می‌کنند. تیر روز چهاردهم تیرماه، که تیرگان بزرگ نامیده می‌شود، در هزار فرسنگی، در حوالی فَرغانه فرونشست. پیداست که منظور از هزار، صفت زیاد است.