آتنا

آتِنا (Athena)

(یا: آتنه؛ پالاس آتنا) در اساطیر یونان، ایزدبانوی جنگ، حکمت، هنرها و صنایع دستی (همتای مینروا در اساطیر روم). مادرش، متیس، ازجملۀ تیتانها و الهۀ خردمندی بود. برطبق افسانه‌ها، پس از آن‌که زئوس متیس را بلعید، آتنا به هیئت جوانی سراپا مسلح از پیشانی او بیرون جهید. در اودیسه، حامی اودیسئوس/اولیس و فرزند او تلماخوس/تلماک است. معبد پارتنون، پرستشگاه اصلی او، در آتن قرار داشت و جشن مهم منسوب به او، پاناتِنای (پان آتنه)، هر چهار سال یک‌بار در ماه اوت برگزار می‌شد. پالادیوم، یعنی مجسمه‌ای از این ایزدبانو که ادعا می‌شود آینئاس از تروا آورده است، در معبد وِستا در رم نگهداری می‌شود.

خاستگاه. احتمال می‌رود که آتنا شکل تحول‌یافتۀ یکی از ایزدبانوان اقوام مینوس و موکنای/میسن بوده و ارتباط او با مار و زیتون در دوره‌های بعد نیز، احتمالاً، از مناسک باستانی ایزدبانویی به هیئت مار و درخت در دین مینوسی ـ موکنایی سرچشمه گرفته باشد. مهاجمان یونانی، درپی فتح ارگ، ایزدبانوی قوم مغلوب را در فرهنگ خود جذب کردند و احتمالاً او را با پالاس، که در نزد آنان الهۀ باکرۀ جنگ بود، هم‌ذات پنداشتند.

سیر تحولات. تحول آتنا با خصلت‌های پیچیده‌ای همراه بود. به‌رغم آن‌که در مقام نگهبان مملکت با باروری حیات جانوری و گیاهی مرتبط بود، به ایزدبانویی باکره تبدیل شد که از عشق و ازدواج نفرت داشت؛ از این لحاظ، حافظ زیتون بود و اختراع خیش، شن‌کش، و یوغ را به او نسبت می‌دادند. از دوران تمدن موکنایی، آتنا حامی و راهنمای هنرها و صنایع دستی معمول در کاخ‌ها نظیر بافندگی، به‌شمار می‌آمد، اما با صنعتی‌شدن فزایندۀ آتن، هنرهای دیگری را نیز تدریجاً در اختیار گرفت (گفته می‌شود که مخترع فلوت بوده است) و نهایتاً به مثابۀ تجسّم خرد و حکمت، بر فعالیت‌های مطلقاً فکری تسلط یافت. هرچند آتنا الهۀ جنگ بود و توان جنگاوری‌اش بر اثر ادغام با پالاس فزونی می‌یافت، اما در مقام داور، از حل و فصل مسالمت‌آمیز منازعات جانبداری می‌کرد. آتنا به قولی مؤسس دادگاه آرئوپاگوس در آتن بود. چنانچه در این دادگاه دست‌یافتن به حکم نهایی میسر نمی‌شد، او با صدور رأی به قضیه فیصله می‌داد؛ چنین اتفاقاتی در جریان محاکمۀ اورستس که مادر خود کلوتایمنسترا را کشته بود، روی داد. آتنا با داشتن القابی چون پولیاس و پولیوخوس، حامی و مدافع آتن نیز بود.

 

---