کوهپایه، شهرستان
کوهپایه، شهرستان (County) Kuhpayeh
واقع در مناطق مرکزی ایران و استان اصفهان، با مرکزیت اداری شهر کوهپایه. با توجه به آثار تاریخی پرشمار و همچنین گویش محلی مردم کوهپایه که از لهجه‌های بازمانده از زبان پهلوی دورۀ ساسانی‌ست، تاریخ این منطقه را که البته پیوستگی زیادی نیز با ایالت اصفهان داشته به دوره‌های تاریخی پیش از اسلام می‌توان رساند. در دوره‌های اسلامی آبادی‌های منطقۀ قهپایه (شکل معرب کوهپایه) حول قلعۀ مرکزی‌ای که بنیان شهر کنونی کوهپایه بوده شکل و رونق گرفته‌اند. در دورۀ قاجار که تقسیمات کشوری به صورت ایالت (استان) و ولایت (شهرستان) و بلوک (دهستان) بود، کوهپایه مرکز بلوک اربعه (جرقویه، نائین، اردستان و رودشتین) بوده است. در اولین تقسیمات کشوری دورۀ معاصر (1316ش) بخشداری کوهپایه در شهرستان اصفهان (از توابع استان دهم) ایجاد شد. در سال 1342ش، مرکز این بخش به شهر ارتقاء یافت. نهایتاً در سال 1400ش، براساس مصوبۀ هیأت دولت، ضمن تغییرات و اصلاحاتی این بخش از شهرستان اصفهان جدا شده و به شهرستان ارتقاء یافت.
شهرستان کوهپایه متشکل است از دو بخش، چهار دهستان (با حدود 100 روستای مسکونی) و سه شهر: بخش تودشک[۱] (مشتمل بر دهستانهای تودشک و جبل[۲]، و شهرهای کوهپایه و تودشک به مرکزیت شهر کوهپایه)، و بخش سیستان (مشتمل بر دهستانهای سیستان و زفره[۳]، به مرکزیت شهر سجزی[۴]). آبادی‌های سجزی و تودشک به ترتیب در سال‌های 1377 و 1380ش به شهر تبدیل شده‌اند. از آنجا که این شهرستان پس از سرشماری سراسری سال 1395ش تأسیس شده، براساس جمعیت بخش کوهپایه در سرشماری مذکور، جمعیت آن حدود 27,000نفر برآورد می‌شود، که از این مقدار بیش از 60درصد شهرنشین و باقی ساکن نقاط روستایی‌اند. شهرستان کوهپایه از شمال به شهرستان‌های نایین و اردستان، از غرب به شهرستان‌های برخوار و اصفهان، از جنوب به شهرستان‌های هرند و ورزنه، و از شرق به شهرستان نایین و استان یزد (شهرستان اردکان) محدود شده است.
شهرستان کوهپایه در عین مجاورت با کویر مرکزی ایران، به طور کلی دارای آب و هوای معتدل و از لحاظ بارندگی جزو مناطق خشک است. مهم‌ترین عارضۀ طبیعی مجاور این شهرستان، تالاب گاوخونی در بخش‌های شرقی و شمال شرقی آن است. مساحت این شهرستان حدود 3,000کیلومترمربع و ارتفاع آن ۱,۸۸۰متر (در مرکز) است. مهم‌ترین ارتفاعات کوهپایه کوه‌های مارشنان (با حدود ۳۳۳۰متر ارتفاع) و میل (با حدود ۳۳۰۰متر ارتفاع)اند. مردم این شهرستان به زبان فارسی (گویش ولاتی یا ورزنه‌ای) که بازماندۀ زبان پهلوی است سخن می‌گویند و شیعۀ دوازده‌امامی‌اند. اقتصادکوهپایه برپایۀ کشاورزی و دامداری، صنایع و صنایع دستی و مشاغل خدماتی استوار است. این شهرستان دارای سه شهرک صنعتی سجزی، کوهپایه و تودشک و چندین نقطۀ صنعتی روستایی (با ده‌ها کارگاه فعال) است. انار، عناب، پسته، زعفران، بادام، گردو، شیر، کشک و قالی مهم‌ترین تولیدات مردم شهرستان کوهپایه است.مناطق کوهستانی جبل، زفره، فشارک و سنگ‌زبرِ تودشک، و همچنین چشمۀ آبگرم زفره از جاهای گردشگری شهرستانند.
مسجد جامع شهر کوهپایه، مربوط به دورۀ سلجوقیان، از آثار تاریخی این شهرستان است.