گرمه، شهرستان
گرمه، شهرستان (County) Garmeh
واقع در مناطق شمال شرقی ایران و غرب جنوبی شهرستان خراسان شمالی، با مرکزیت اداری شهر گرمه. وجود آثار تاریخی متعدد در این منطقه از دوره‌های پیش از تاریخ تا دوره‌های متأخر نشان از استقرار جوامع انسانی و روستانشینی در هزاره‌های پیش از میلاد و رونق آن در دوره‌های تاریخی دارد. به دلیل اهمیت تاریخی نیشابور، این منطقه در دوره‌های تاریخی پیش از اسلام تا سده‌های اولیۀ اسلامی به احتمال بخشی از نیشابور بوده است. در سده‌های بعد و با شکل‌گیری ولایت جاجرم، گرمه از توابع آن بوده است. آنچنان‌که این دو نام (جاجرم: معرب جاگرم و به معنای جای گرم؛ و گرمه) از ریشۀ یکسانی هم ساخته شده‌اند. در دورۀ اخیر مرکز شهرستان جاجرم (با نام گرمه جاجرم) متشکل از دو شهر جاجرم و گرمه بود. در سال 1387ش، بنابر مصوبۀ هیأت دولت در جلسۀ 28 مهر همان سال، ضمن جدا شدن نقاط جمعیتی گرمه جاجرم از یکدیگر و تعیین هر کدام به عنوان شهر مستقل و همچنین با تغییرات دیگری در شهرستان جاجرم، شهرستان گرمه تشکیل شد.
شهرستان گرمه متشکل است از بخش مرکزی، 2 دهستان بالادشت و گلستان (با مجموع 23 روستای مسکونی) و 3 شهر گرمه، ایور و درق. آبادی‌های ایور و درق به ترتیب در نیمۀ دوم و نیمۀ اول دهۀ 1380ش به شهر ارتقاء یافته‌اند. در سرشماری سراسری سال 1395ش، جمعیت شهرستان گرمه 25,475نفر بوده، که از این مقدار حدود 78درصد ساکن سه شهر آن و باقی روستانشین بوده‌اند. شهرستان گرمه در شمال با شهرستان سملقان، در شرق با شهرستان جاجرم، در جنوب و غرب با شهرستان میامی (استان سمنان) و در شمال غربی با شهرستان گالیگش (استان گلستان) محدود شده است.
شهرستان گرمه با مساحت ٢,٤٠٧کیلومترمربع و ارتفاع حدود 920متر (در مرکز آن)، در قسمت‌های شمالی دارای آب‌وهوای معتدل و کوهستانی و در نواحی جنوبی دارای آب‌وهوای گرم و خشکِ نیمه‌بیابانی و از لحاظ بارندگی به طور عمومی جزو نواحی نیمه‌خشک است. این شهرستان به دلیل وجود حدود ٦٠٠ کامیون، در بخش حمل‌ونقل از جایگاه ویژه‌ای در کشور برخوردار است. از جمله معادن مهم این شهرستان معدن سنگ پارسیان و معدن سنگ مرمریت درق می‌باشد. اقتصاد این شهرستان عمدتاً بر پایۀ کشاورزی، دام‌پروری و در دهه‌های اخیر حمل‌ونقل و صنایع وابسته است. با توجه به وضعیت اقلیمی، کشاورزی در بیشتر مناطق شهرستان به صورت آبی انجام می‌شود و محصولات عمدۀ زراعی آن عبارتند از: گندم، جو، چغندرقند، پنبه، آفتابگردان، زیره، صیفی‌جات و محصولات باغی. در این شهرستان رودخانۀ دائمی وجود ندارد و کشاورزی منطقه مبتنی بر آبیاری با استفاده از منابع زیرزمینی (قنات و چاه‌های عمیق و نیمه‌عمیق) است. مردم شهرستان گرمه شیعۀ دوازده‌امامی و متشکل از اقوام فارس، کرد کرمانجی، ترک خراسانی و تات هستند. در این شهرستان تولید کلاه کرکی، گلیم و چوخه رونق دارد.
مهم‌ترین آثار تاریخی و فرهنگی این شهرستان عبارتند از: قلعه جلال‌الدین گرمه، باغ مزار گرمه، مسجد جامع شهر ایور، مسجد جامع شهر درق، سردابه‌های ایور، غار کفترک درق، بنای سنگ رباط قره‌بیل و کاروانسرای رباط عشق.