عروسک
عروسک (puppet)
پیکره‌ای که معمولاً آن را گرداننده‌ای ـ که پیدا نیست ـ بر صحنه‌ای کوچک می‌گرداند. قدیمی‌ترین عروسکِ شناخته‌شده به قرن ۱۰پ‌م تعلق دارد. انواع عروسک‌ها عبارت‌اند از عروسک‌های انگشتی یا دستکشی (همچون پانچ[۱])؛ عروسک‌های خیمه‌شب‌بازیِ نخی یا سیمی (که در برمۀ باستان و سری‌لانکا و از قرن ۱۶ تا ۱۸ در دربار سلاطین ایتالیایی به سطح هنری بالایی رسیدند؛ و فرانتس یوزف هایدن[۲] آهنگ‌ساز در ۱۷۷۸ اُپرت[۳] خود را با نام دیدو[۴]، برای آن‌ها نوشت)؛ تصویرهای سایه‌نما[۵] (که با میله‌هایی گردانده و بر پرده‌هایی روشن نمایان می‌شدند، ازجمله در جاوه[۶])؛ و بونراکو[۷] (که در اوزاکا[۸]ی ژاپن ابداع شد)، که در آن سه یا چهار عروسک‌گردانِ سیاه‌پوش بر روی صحنه می‌توانند چنان با هم کار کنند که اندازۀ هر عروسک تا حدود یک متر بزرگ شود.
نمایش‌های عروسکی طی قرن‌های ۱۶ و ۱۷ توجه اشراف اروپا را برانگیخت و تا قرن ۱۹ عروسک‌ها را همچون ابزارهایی برای به سُخره‌گرفتن و هجوکردن استفاده می‌کردند، تا آن‌که در قرن ۱۹ به برنامه‌هایی برای سرگرم‌کردن کودکان در پارک‌ها بدل شدند. در دهۀ ۱۹۲۰، سرگِی اوبرازتسوف[۹] مرکز دولتی تئاتر عروسکی[۱۰] را در مسکو تأسیس کرد. از دهۀ ۱۹۶۰، عروسک‌های بزرگ نقشِ عمده‌ای در تئاتر خیابانی[۱۱] داشته‌اند؛ ازجمله در تئاتر نان و عروسک[۱۲] اثر پیتر شومن[۱۳] در امریکا. در دهۀ ۱۹۷۰، تلویزیون به تئاتر عروسکی جانی تازه بخشید که از آن جمله‌اند: نمایش ماپِت[۱۴]ها (که جیم هنسون[۱۵] آن را پدید آورد)، و برنامۀ تلویزیونیِ طنزآمیزی در دهه‌های ۱۹۸۰ و ۱۹۹۰ با نام تصویر مشابه[۱۶]، که در آن نقش اصلی را عروسک‌هایی دارند که اداهای شخصیت‌های شناخته‌شده را به‌صورتی خنده‌آور درمی‌آورند؛ این برنامه‌ها را نخست فلاک و لا[۱۷] پدید آوردند.