ارداویراف نامه
اَرْداویراف‌نامه
(یا: ارداویرازنامه) کتابی به فارسی میانه از نویسنده‌ای ناشناس، در ۱۰۱ فصل. دربارۀ سفر هفت‌روزۀ ارداویراف به جهان دیگر و توصیف بهشت و دوزخ است. مطالب کتاب بسیار کهن به نظر می‌رسد، زیرا نام ویراز به‌صورت اَشَه ویرازه در اوستا آمده، اما روایت منثور فارسی حوادث را مربوط به زمان اردشیر ساسانی و روایت پازند آن‌ها را مربوط به زمان گشتاسب می‌داند. تألیف نهایی کتاب، به‌صورتی که امروز در دست است، به احتمال بسیار در قرن ۴/۵ق در پارس انجام گرفته است. ویراف همان وِه‌شاپور (= بِهْ‌شاپور)، موبد عهد خسرو انوشیروان، با خوردن می و منگ (= ماده‌ای مخدّر) به سفری روحانی (= معراج) می‌رود و پس از بازگشت، به توصیف مشاهداتش از خوشی‌های بهشت، رنج‌های دوزخ و برزخ و پاداش پارسایان و عقوبت گناهکاران می‌پردازد. این کتاب که یکی از عامه‌پسندترین کتاب‌های زردشتی است، از نظر آگاهی از عقاید زردشتیان دربارۀ آخرت اهمیت دارد. احتمال دارد که کتاب کمدی‌الهیِ دانته، که بارها با ارداویراف‌نامه مقایسه شده است، از آن تأثیر پذیرفته باشد. نثر کتاب ساده است و ارزش ادبی اندکی دارد و به‌سبب محبوبیت در میان زردشتیان دارای تحریر پازند و ترجمه‌هایی به زبان‌های سانسکریت، گجراتی و فارسی (نثر و شعر) است. در ترجمه‌های فارسی و گجراتی تصاویری از بهشت و دوزخ نیز دیده می‌شود. ارداویراف‌نامه به فارسی ترجمه شده (ژالۀ آموزگار، تهران، ۱۳۷۲ش) و واژه‌نامه‌ای نیز برای آن فراهم آمده است. (فریدون وهمن، تهران، ۱۳۵۵ش).