اریدو
اِریدو (Eridu)
از کهن‌ترین شهرهای سومری. قدمت آن به دورۀ فرهنگی اوروک و حدود ۳۵۰۰پ‌م می‌رسید. در اساطیر سومری آمده است که اریدو یکی از پنج شهر سومری پیش از طوفان بزرگ بود. ویرانه‌های اریدو با نام تَلِ اَبوشَهرِین در جنوب عراق و در کنار رود فرات، در حدود پانزده کیلومتری تَلِ اور، قرار دارد. کاوش تل ابوشهرین را سِتون لوید، فُواد صَفَر، و طه باقر در دهه‌های ۱۹۴۰ـ۱۹۵۰ انجام دادند. اریدو از مهم‌ترین شهرهای مقدس و مذهبی سومر بود که معبد بزرگ خدای اِنکی آن‌جا قرار داشت. اِنکی خدایِ حامی اریدو بود. اریدو را اولین شهر مذهبی سومر دانسته‌اند. بر پایۀ کاوش‌های باستان‌شناختی، پیشینۀ ساخت زیگورات و سیر تحول و تکامل معماری زیگورات به شهر اریدو در حدود ۳۵۰۰پ‌م بازمی‌گردد. اریدو تا حدود ۲۴۰۰پ‌م یک دولت‌ـ‌شهر سومری مستقل باقی ماند تا آن‌که سارگون اکدی آن را ضمیمۀ امپراتوری اَکَد کرد. در میان آثار معماری اریدو، افزون بر زیگورات، باید به کاخ اریدو اشاره شود که همانند کاخ کیش بود. کاخ اریدو در دورۀ سومری طرحی ممتاز داشت؛ یعنی نه تنها مکان ادارۀ شهر که سکونت‌گاه کاهنان معابد و کاتبان دربار و نیز اَن‌سی یا پاته‌سی شهر بود. طراحی شهری اریدو از الگوی رایج بِینُ‌النَّهرِینی پیروی می‌کرد: شامل زیگورات مرکزی، معابد خدایان، بازار، بخش مسکونی شهر، ارک شهر، کاخ سلطان و حصار شهر. خیابان اصلی شهر از دروازۀ اصلی شهر آغاز شده و پس از گذر از بازار به میدان شهر و زیگورات می‌رسید. خشت سازۀ اصلی بناهای اریدو بود.