گورباچف، میخاییل (۱۹۳۱)
گورْباچِف، میخائیل (۱۹۳۱)(Gorbachev, Mikhail)
| میخاییل گورباچف Mikhail Gorbachev | |
|---|---|
| زادروز |
۱۹۳۱م |
| ملیت | اهل شوروی |
| تحصیلات و محل تحصیل | تحصیل در دانشگاه مسکو |
| شغل و تخصص اصلی | دولتمرد |
| گروه مقاله | تاریخ جهان |
| جوایز و افتخارات | برنده جایزه صلح نوبل (۱۹۹۰) |
سیاستمدار اهل شوروی، از ۱۹۸۵ تا ۱۹۹۱ رئیس‌جمهور این کشور. از ۱۹۸۰ عضو پولیتبورو (کمیتۀ مرکزی حزب کمونیست)[۱] حزب کمونیست شوروی بود. در دورۀ تصدی دبیرکلی حزب کمونیست (۱۹۸۵ـ۱۹۹۱) و ریاست شورای عالی[۲] (۱۹۸۸ـ۱۹۹۱)، اصلاحات آزادمنشانه‌ای را در قالب پرسترویکا[۳] و گلاسنوست[۴] به اجرا گذاشت و پیشنهاد برقراری مردم‌سالاری چندحزبی را مطرح کرد و کوشید که مسابقۀ تسلیحاتی را در خارج متوقف کند. در ۱۹۸۹، به ریاست کشور رسید. در ۱۹۹۰، به پاس ترویج آزادی بیشتر در اتحاد شوروی و کمک به پایان‌یافتن جنگ سرد، برندۀ جایزۀ صلح نوبل شد. گورباچف شیوۀ رهبری شوروی را از ریشه دگرگون کرد، اما هم محافظه‌کاران و هم تندروها با آهنگ تغییرات وی مخالف بودند. گورباچف نه متوجه بود که این جریان چه دشمنی عمیقی را در داخل حزب کمونیست شوروی برضد وی برانگیخته است و نه از این حزب فاصله گرفت. اقدام دولت در سرکوب شدید تظاهرات ملی‌گرایان در کشورهای بالتیک بر شهرت بین‌المللی وی لطمه زد. درپی کودتای ناموفقی که محافظه‌کاران در اوت ۱۹۹۱ برضد وی به‌راه انداختند، و نیز با پذیرش بین‌المللی استقلال کشورهای بالتیک و شتاب‌گرفتن حرکت دیگر جمهوری‌ها به‌سمت استقلال، پایگاه قدرت گورباچف در مقام رئیس‌جمهور شوروی تا حد زیادی تضعیف شد و او در دسامبر ۱۹۹۱ استعفا کرد. در انتخابات ریاست جمهوری ژوئن ۱۹۹۶ روسیه به میدان رقابت وارد شد، اما فقط ۰.۵ درصد آرا را به‌دست آورد. گورباچف در شمال قفقاز متولد شد، در دانشگاه مسکو تحصیل کرد، و در ۱۹۵۲، به حزب کمونیست اتحاد شوروی پیوست. از ۱۹۵۵ تا ۱۹۶۲ در کومسومول[۵] (سازمان جوانان کمونیست) به فعالیت پرداخت و پس از آن به سِمت دبیر حزب در امور کشاورزی تعیین شد. او که از ۱۹۷۰ رهبری حزب کمونیست استاوروپول[۶] را عهده‌دار بود، توجه آندروپوف[۷] را جلب کرد و در ۱۹۷۸ به دبیرخانۀ حزب کمونیست اتحاد شوروی منتقل شد. گورباچف با ورود به دفتر سیاسی حزب ارتقای مقام یافت و در ۱۹۸۳، در دورۀ دبیر کلی آندروپوف، مسئولیت کلی اقتصاد شوروی را برعهده گرفت. در دولت چرنینکو[۸] (۱۹۸۴ـ۱۹۸۵) عهده‌دار ریاست کمیسیون امور خارجی بود و با مرگ چرنینکو در ۱۹۸۵، به رهبری حزب تعیین شد. گورباچف اصلاحات دامنه‌داری را به اجرا گذاشت و به تجدید ساختار کلی اقتصاد دست زد. در ۱۹۸۸، که نمایندگان مجلس می‌خواستند رئیس‌جمهور شوروی را انتخاب کنند، او تنها نامزد حاضر بود. در مارس ۱۹۹۰، برای دوره‌ای پنج‌ساله به ریاست اجرایی کشور با اختیاراتی گسترده‌تر انتخاب شد. برنامه‌های داخلی او برای اصلاح اقتصاد نتوانست جلوِ بروز بحران غذایی زمستان ۱۹۹۰ـ۱۹۹۱ را بگیرد و تمایل او به حفظ اتحاد جماهیر شوروی و کنترل متمرکز آن با مقاومت جمهوری‌های جزء که خواهان استقلال بیشتر بودند، روبه‌رو شد. در اوایل ۱۹۹۱، گورباچف برای خشنودی محافظه‌کاران حزب به جناح راست حزب پیوست و برخی از محافظه‌کاران را به مناصب قدرت برگماشت. در اواخر بهار ۱۹۹۱، برنامه‌ای برای عقد پیمان جدید اتحاد پیشنهاد کرد تا تقاضاهای اصلاح‌طلبان را برآورده کند. این برنامه محافظه‌کاران را به وحشت انداخت و سبب شد که آنان در اواخر تابستان همان سال او را موقتاً از کار برکنار کنند. او، عمدتاً درنتیجۀ تلاش‌های بوریس یلتسین[۹] و بی‌کفایتی دسیسه‌چینان، از این کودتا جان سالم به‌در برد. گورباچف، اندکی پس از بازگشت به قدرت، به‌ناچار از رهبری حزب دست کشید، کمونیسم را به‌مثابۀ آموزه و آیین دولت انکار کرد، همۀ فعالیت‌های حزب کمونیست را (ازجمله دفتر سیاسی و دبیرخانۀ آن را که قدرتمندترین سازمان‌های آن بودند) به‌حال تعلیق درآورد، و بسیاری از اختیارات مرکزی خود را به ایالت‌ها واگذار کرد. او، به امید آن‌که از فروپاشی اتحاد شوروی جلوگیری کند، همچنان اصرار داشت که پیشنهادش مبنی‌بر عقد پیمان جدید اتحاد پذیرفته شود، اما نتوانست کنترل امور را حفظ کند و در ۲۵ دسامبر ۱۹۹۱ از ریاست جمهوری کناره گرفت و عملاً قدرت را به یلتسین واگذار کرد.